ต่อ แตน ลักษณะคล้ายกัน ตัวใหญ่กว่าผึ้ง ไม่ฝังเหล็กใน ทำให้สามารถต่อยได้หลายครั้ง พิษเป็นด่างและรุนแรงกว่าพิษผึ้ง ต่อและแตนจึงเป็นอันตรายมากกว่าผึ้งด้วยเหตุนี้


ทำอย่างไรดี เมื่อโดน ต่อ แตน ต่อย

โดยทั่วไป ความเจ็บปวดและตุ่มบวมจากการโดนต่อ แตนต่อยจะค่อย ๆ ดีขึ้น และค่อย ๆ หายไปภายในเวลาไม่กี่ชั่วโมง โดยไม่ต้องไปพบแพทย์ ไม่ควรเกาแผลถ้าคัน

มีหลายวิธีให้เลือกใช้ตามความเหมาะสมของแต่ละคนนะครับ

1. ทำความสะอาดแผล

ฟอกบริเวณที่ถูกต่อยด้วยน้ำสบู่ให้สะอาด เพราะอาจปนเปื้อนเชื้อโรคจากผิวได้

2. ทาด้วยน้ำมะนาวหรือน้ำส้มสายชู

พิษต่อแตนนั้นเป็นด่าง สารต้านพิษนั้นจึงควรใช้กรดอ่อนๆเพื่อทำให้พิษนั้นลดลง สารประกอบกรดที่หาได้ตามบ้านเรือนคือ น้ำมะนาว และ น้ำส้มสายชู โดยวิธีการคือทาทิ้งไว้ประมาณ 3 นาทีแล้วทาซ้ำอีกรอบ

3. ถูด้วยหัวหอมแดง 

มีการศึกษาจากผู้เชี่ยวชาญพบว่า เอ็นไซม์ในหัวหอมแดงสามารถ ทำให้พิษของ ต่อ แตน ลดความรุนแรงลงได้ โดยการย่อยสลายสารประกอบบางตัว วิธีการคือหั่นหัวหอมแดง ถูรอบๆรอยบวมแดงของแผลเบาๆ และ วางหัวหอมนั้นทิ้งไว้ 3 – 5 นาที

4. ประคบด้วยน้ำแข็ง

ประคบความเย็นจะทำให้เส้นเลือดหดตัว ยับยั้งการไหลเวียนของเลือด รวมทั้ง สารการอักเสบ และ สารก่อภูมิแพ้ ทำให้การอักเสบเฉพาะที่นั้นเบาลง และ ชะลอเวลาการกระจายของพิษต่อ แตน ได้ แถมยังลดอาการเจ็บ ปวด คัน ได้ด้วยครับ วิธีการคือ ประคบบริเวณที่ถูกต่อยด้วยน้ำแข็ง 10-15 นาทีก็เพียงพอ (นำก้อนน้ำแข็งใส่ผ้า 1 ชั้น ชุบน้ำให้เปียก)

5. กินยา

เนื่องด้วยปัญหาของพิษต่อ แตน คือ การอักเสบเฉพาะที่ ที่ทำให้เกิดอาการ ปวด บวม แดง คัน และ กระตุ้นระบบภูมิแพ้ของร่างกาย จึงขอแบ่งการรักษาเป็นสองส่วน

การอักเสบเฉพาะที่  เมื่อทำตามขึ้นตอนที่ผ่านมาถือว่าประสบความสำเร็จมาในระยะนึงแล้ว แต่เรายังสามารถทำให้ดีขึ้นได้ คือ

การกินยาที่ลดอาการเจ็บปวด เช่น Acetaminophen(พาราเซตามอล) และ ยาต้านการอักเสบ เช่น Ibuprofen(ไอบูโพรเฟน), diclofenac(ไดโคลฟีแนค)

ส่วนยาทา ขอแนะนำเป็น Local Steroid(ยาเสตียรอยด์เฉพาะจุดแบบทา) เช่น hydrocortisone cream(ไฮโดรคอติโซนครีม), Triamcinolone cream(ไตรแอมซิโนโลนครีม) กลุ่มนี้จะได้ผลน่าพอใจที่สุด

ยับยั้งระบบภูมิแพ้ จากที่กล่าวมาว่าการแพ้แบบรุนแรงนั้นเป็นสาเหตุการเสียชีวิตอันดับหนึ่ง เราจึงต้อง ให้ความสำคัญกับเรื่องนี้มากๆ ยาที่ช่วยได้คือกลุ่ม Antihistamine(ยาต้านฮิสตามีน) ที่เราเรียกกันว่ายาแก้แพ้นั่นเองครับ

ตัวอย่างยาในกลุ่มนี้ที่มักจะมีติดบ้านคือ CPM(คลอเฟนิรามีน), Hydroxyzine(ไฮดร๊อกไซซีน), Cetirizine(เซทไทริซีน) กินตามขนาดที่แนะนำในฉลากยาได้เลย

6. พบแพทย์

เนื่องด้วยผลของพิษต่อ แตน นั้น สามารถส่งผลได้ในระยะเวลาอันรวดเร็วระดับนาที คืออาการแพ้รุนแรง จนทำให้เสียชีวิตได้ จึงควรเฝ้าระวังอยู่เสมอ หากมีอาการแพ้รุนแรง ปฐมพยาบาล พร้อมทั้งเดินทางไปสถานพยาบาลที่ใกล้ที่สุดอย่ารีรอเป็นอันขาด

โดยทั่วไป ความเจ็บปวดและตุ่มบวมจากการโดนต่อยจะค่อย ๆ ดีขึ้น และค่อย ๆ หายไปภายในเวลาไม่กี่ชั่วโมง โดยไม่ต้องไปพบแพทย์

เฉพาะเพียงผึ้งที่สร้างน้ำหวานเท่านั้นที่จะทิ้งเหล็กในไว้กับเหยื่อ ต่อ แตน และ ผึ้งชนิดอื่นจะไม่ทิ้งเหล็กในไว้


ในเหล็กในนั้นประกอบด้วย เข็ม และ ถุงเก็บพิษที่ส่วนบน ซึ่งอวัยวะนี้ สามารถทำงานฉีดพิษต่อเนื่องได้ถึง 10 นาที  หากไม่รีบเอาออก พิษของผึ้งนั้นจะเข้าสู่ร่างกายได้มากขึ้นครับ วิธีการเอาออกคือ ใช้วัตถุแข็งมีขอบ เช่น บัตรต่างๆ สันมีด หรือ เล็บ ขูดออก  วิธีการคือ ขูดสวนทางกับแนวเหล็กใน เพื่อให้หลุดออก ไม่ควรใช้ การบีบ คีบ ดึง เพราะอาจจะทำให้เกิดการบีบถุงพิษ จนทำให้พิษนั้นเข้าสู่ร่างกายในปริมาณมากขึ้น

5. ประคบด้วยน้ำแข็ง

ประคบความเย็นจะทำให้เส้นเลือดหดตัว ยับยั้งการไหลเวียนของเลือด รวมทั้ง สารการอักเสบ และ สารก่อภูมิแพ้ ทำให้การอักเสบเฉพาะที่นั้นเบาลง และ ชะลอเวลาการกระจายของพิษต่อ แตน ได้ แถมยังลดอาการเจ็บ ปวด คัน ได้ด้วยครับ วิธีการคือ ประคบบริเวณที่ถูกต่อยด้วยน้ำแข็ง 10-15 นาทีก็เพียงพอ (นำก้อนน้ำแข็งใส่ผ้า 1 ชั้น ชุบน้ำให้เปียก)


6. กินยา

เนื่องด้วยปัญหาของพิษผึ้ง คือ การอักเสบเฉพาะที่ ที่ทำให้เกิดอาการ ปวด บวม แดง คัน และ กระตุ้นระบบภูมิแพ้ของร่างกาย จึงขอแบ่งการรักษาเป็นสองส่วน

การอักเสบเฉพาะที่  เมื่อทำตามขึ้นตอนที่ผ่านมาถือว่าประสบความสำเร็จมาในระยะนึงแล้ว แต่เรายังสามารถทำให้ดีขึ้นได้ คือ

การกินยาที่ลดอาการเจ็บปวด เช่น Acetaminophen(พาราเซตามอล) และยาต้านการอักเสบ เช่น Ibuprofen(ไอบูโพรเฟน), diclofenac(ไดโคลฟีแนค)

ส่วนยาทาขอแนะนำเป็น Local Steroid(ยาเสตียรอยด์เฉพาะจุดแบบทา) เช่น hydrocortisone cream(ไฮโดรคอติโซนครีม), Triamcinolone cream(ไตรแอมซิโนโลนครีม) กลุ่มนี้จะได้ผลน่าพอใจที่สุด


ยับยั้งระบบภูมิแพ้ จากที่กล่าวมาว่าการแพ้แบบรุนแรงนั้นเป็นสาเหตุการเสียชีวิตอันดับหนึ่ง เราจึงต้อง ให้ความสำคัญกับเรื่องนี้มากๆ ยาที่ช่วยได้คือกลุ่ม Antihistamine(ยาต้านฮิสตามีน) ที่เราเรียกกันว่ายาแก้แพ้นั่นเองครับ

ตัวอย่างยาในกลุ่มนี้ที่มักจะมีติดบ้านคือ CPM(คลอเฟนิรามีน), Hydroxyzine(ไฮดร๊อกไซซีน), Cetirizine(เซทไทริซีน) กินตามขนาดที่แนะนำในฉลากยาได้เลย

7. พบแพทย์

เนื่องด้วยผลของพิษผึ้งนั้น สามารถส่งผลได้ในระยะเวลาอันรวดเร็วระดับนาที คืออาการแพ้รุนแรง จนทำให้เสียชีวิตได้ จึงควรเฝ้าระวังอยู่เสมอ หากมีอาการแพ้รุนแรง ปฐมพยาบาล พร้อมทั้งเดินทางไปสถานพยาบาลที่ใกล้ที่สุดอย่ารีรอเป็นอันขาด

อาการของผึ้ง ต่อ แตนต่อย

หลังโดนผึ้ง ต่อ แตนต่อย อาการที่พบได้ทั่วไป คือ

• รู้สึกคล้ายถูกเข็มแทง รู้สึกปวด ร้อน หรือคันบริเวณที่โดนต่อย
• เกิดเป็นตุ่มบวมขึ้นมา ซึ่งมีจุดสีแดงอยู่ตรงกลางและมีผิวหนังสีขาวอยู่โดยรอบ
• ความเจ็บปวดและตุ่มบวมจากการโดนต่อยจะค่อย ๆ ดีขึ้นและหายไปในเวลาไม่กี่ชั่วโมง

บางรายอาการรุนแรงขึ้น

ผู้ป่วยควรปรึกษาแพทย์หากอาการรุนแรงขึ้น หรือมีอาการเรื้อรังยาวนานและอาการไม่หายไป เช่น

• ตุ่มบวมแดงอย่างเห็นได้ชัด
• บริเวณที่โดนผึ้งต่อยขยายบวมโตขึ้นในวันถัดมา
• อาการต่าง ๆ ที่เกิดขึ้นใช้เวลานานกว่าจะหายดี อาจยาวนานเป็นสัปดาห์หรือเกินกว่านั้น

อาการแพ้ที่รุนแรงหลังถูกต่อย

ซึ่งผู้ป่วยควรขอความช่วยเหลืออย่างเร่งด่วน หรือไปพบแพทย์ทันที ได้แก่

• มีอาการแพ้ปรากฏบนผิวหนัง อย่างผดผื่นคันสีแดงหรือสีซีดขาว
• อ่อนเพลีย หมดแรง
• แน่นหน้าอก หายใจลำบาก หายใจไม่ออก หรือหายใจมีเสียงหวีด
• เสียงแหบ พูดจาติดขัด
• ลิ้นบวม คอบวม
• หัวใจเต้นแรง ชีพจรเต้นเร็ว
• คลื่นไส้ อาเจียน หรือท้องร่วง
• วิงเวียนศีรษะ หน้ามืด เป็นลม
• กระวนกระวาย ไม่รู้สึกตัว หมดสติ

อาการผู้ป่วยถูกต่อยมากกว่า 1 จุด

อาจเกิดการสะสมพิษจนทำให้มีอาการป่วยที่รุนแรงขึ้นได้ โดยเฉพาะในผู้ป่วยที่เป็นเด็ก ผู้สูงอายุ ผู้ที่ป่วยด้วยโรคหัวใจ หรือมีปัญหาการหายใจ โดยอาการป่วยที่อาจเกิดขึ้นได้ คือ

• คลื่นไส้ อาเจียน หรือท้องร่วง
• ปวดศีรษะ
• รู้สึกเวียนศีรษะเหมือนบ้านหมุน
• มีอาการชัก
• มีไข้
• วิงเวียนศีรษะ หน้ามืด เป็นลม

พิษผึ้งคือ Apitoxin(เอพิทอกซิน)

Apitoxin นั้นประกอบไปด้วยสารเคมีหลายตัวเลยครับ (ตรงนี้อ่านผ่านเร็วๆได้เลย) เรามาดูกันว่ามีอะไรบ้าง

Enzymes

• Phospholipase A2, Hyaluronidase, Acid Phospomonoesterase, α-D-Glucosidase, Lysophospholipase

Peptide Components

• Melittin, Apamin, Mast Cell Degranulating Peptide, Secapin, Tertiapin, Protease Inhibitor, Histamine-containing Peptides

Nonpeptide Components of Low Molecular Mass

• Biogenic Amines, Histamine, Catecholamines, Free Amino Acids

สารเหล่านี้ เป็นพิษต่อเนื้อเยื่อบริเวณที่โดนสารนี้โดยตรง รวมทั้งอวัยวะที่มีเลือดไปเลี้ยงเยอะๆ พร้อมทั้งยังกระตุ้นระบบภูมิแพ้ในร่างกายให้ทำงานมากขึ้น