ในประเทศที่มีภูมิอากาศหนาว หรือ เย็นจัด มองไปรอบๆคุณจะเห็นว่าใบหน้า และ จมูกของผู้คนที่เดินตามท้องถนน จะแดงๆ บางคนแค่แดงนิดหน่อย แต่บางคนนี่สิแดงก่ำเชียว โดยอาการหน้าแดงที่พบเห็นได้ช่วงอากาศหนาวนี้เป็นเพราะ บริเวณใบหน้าของคนเรามีหลอดเลือดอยู่เป็นจำนวนมากกว่าบริเวณอื่นของร่างกาย ต่างจากริมฝีปากที่เป็นสีแดงเพราะนอกจากมีหลอดเลือดอยู่เป็นจำนวนมากแล้ว ผิวหนังห่อหุ้มริมฝีปากยังบางอีกด้วย  อีกสาเหตุหนึ่งที่ทั้งหน้า และ จมูกแดงเป็นเพราะ หลอดเลือดขยายตัว เลือดจึงมาหล่อเลี้ยงบริเวณนั้นเต็มที่

เชื่อว่าหลายคนคงเคยได้ยินคำทักจากเพื่อนฝูงประมาณว่า “ หน้าเธอแดงจัง ดื่มหนักเมื่อคืนหรือ?” หรือ “ เธอรู้สึกขายหน้าหรือเปล่าน่ะ” คนที่หน้าแดงนั่นละเขาเรียกว่ามีอาการ hot flush ร้อนวูบวาบไปทั้งหน้า  

ซึ่งเกิดขึ้นได้แม้เพียงคุณจะรู้สึกเขินอายเล็กน้อย อยู่ท่ามกลางอุณหภูมิเปลี่ยนแปลงหรืออาจไม่พบสาเหตุการเกิดเลยก็เป็นได้

อาการร้อนวูบวาบบนใบหน้านี้ไม่จำเป็นต้องไปพบแพทย์ทันที ทว่าผู้ที่มีอาการนี้มักเข้าใจผิด คิดว่าเขาเป็นโรคอะไรร้ายแรง และควรได้รับการแก้ไขด่วน

สาเหตุการเกิด Hot flush

- ระบบประสาทอัตโนมัติ (autonomic nervous system, 

- การเปลี่ยนแปลงทางอารมณ์ , 

- โรคที่เกิดทั้งตัว หรือ หลายระบบในร่างกาย ( systemic disease)

1. คุณหน้าแดงเมื่อ รู้สึกตื่นเต้น โกรธ ขายหน้า

แม้กระทั่งอาการเขินอายนั้น รู้ไหมว่า ความรู้สึกแบบนี้มีความสัมพันธ์โดยตรงกับระบบประสาทอัตโนมัติ (Autonomic nervous System) โดยระบบประสาท sympathetic นี้ เป็นส่วนหนึ่งของระบบประสาทอัตโนมัติซึ่งอยู่เหนือการควบคุมของคนเรา และจะมีผลทำให้ หัวใจเต้นเร็ว หลอดลมขยายตัว ความดันเลิอดสูงขึ้น เหงื่อออกมาก อุณหภูมิร่างกายเพิ่มมากขึ้น หากเรามีอารมณ์ ความรู้สึกที่กล่าวข้างต้น

ขณะเกิด hot flush หน้าคุณแดงจนสังเกตได้ หลอดเลือดขยายตัวทำให้เลือดหล่อเลี้ยงบริเวณใบหน้าคุณเต็มที่ และจะหน้าแดงหนักกว่าเดิม   หากคุณไม่สามารถควบคุมสถานการณ์ตึงเครียด หรือ ยับยั้งความคิดอันส่งผลต่อการแสดงออกของคุณ

2. Hot flush มีสาเหตุจากร่างกายผลิตความร้อนเพื่อต่อสู้กับอากาศหนาว

ยามอากาศหนาวมาเยือน ร่างกายเราจะผลิตความร้อนเพื่อปรับตัวให้เข้ากับความเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้น สังเกตได้จาก อวัยวะเช่น หู ซึ่งมีชั้นผิวหนังบางกว่า จมูกและ แก้ม เป็นอวัยวะส่วนแรกที่จะเปลี่ยนเป็นสีแดง ตามมาด้วย จมูก และ แก้มตามลำดับ เมื่อหลอดเลือดขยายตัวพร้อมกับเลือดไหลมาหล่อเลี้ยงบริเวณนั้น ๆ  ยกตัวอย่าง ส่วนใบหน้าคนเรา จะเปลี่ยนเป็นสีแดง ทว่าหากปัญหานั้นเกี่ยวกับหลอดเลือดคุณโดยตรง อาจสรุปได้ว่าอาการหน้าแดงที่เกิดขึ้นไม่สัมพันธ์กับการเปลี่ยนแปลงอุณหภูมิเลย

และหากร่างกายของเราอยู่ท่ามกลางอากาศหนาวเป็นเวลานาน ฟัน ตัวเราจะสั่นไปทั้งร่าง ริมฝีปากจะเห็นว่าใบหน้าค่อยๆเปลี่ยนเป็นสีน้ำเงิน หรือ ขาวซีดเนื่องจากหลอดเลือดหดตัว และ เลือดไหลไปหล่อเลี้ยงบริเวณนั้นไม่เพียงพอ

3. hot flush ที่เกิดจากการรับประทานอาหารร้อนๆ เผ็ดจัด หรือ ดื่มเครื่องดื่มมีฤทธิ์แอลกอฮอล์

หลายคนอาจเกิดอาการ hot flush ใบหน้าร้อนผ่าววูบวาบ หากร่างกายขาดการปรับสมดุลระหว่างดื่มเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์ ใบหน้าจะเริ่มเปลี่ยนเป็นสีแดงและแดงขึ้นเรื่อยๆ  เรียกว่า “ ร่างกายไม่ชินกับของมึนเมา” ซึ่งเกิดจากขาด เอนไซม์ตัวสำคัญที่ใช้ย่อยแอลกอฮอล์

อาหารร้อนจี๋  รสชาติเผ็ดจัด ตลอดจนอาหารประเภท ถั่ววอลนัท เนยแข็ง และช็อกโกแลต ก็เข้าข่ายเป็นตัวการกระตุ้นการทำงานของ ระบบประสาทอัตโนมัติ (autonomic nervous system) เผยใบหน้าแดงสุดๆสู่สายตาสาธารณชนนั่นไง

4. ยาขยายหลอดเลือดตัวการทำให้เกิด hot flush

อาการร้อนผ่าว หน้าแดง อาจเกิดกับผู้ที่รับประทานยาประเภท ลดความดันโลหิตสูง ( Nifedipine, Verapamil) , โรคหัวใจ ( NitroGlycerin) หรือ ยาแก้วัณโรค ( Rifampin ) เป็นประจำ แต่หากหยุดยาแล้ว อาการ hot flush จะหายไปโดยปริยาย

5. อบซาวน่าเป็นชั่วโมง หรือ อยู่ท่ามกลางอากาศร้อนจัดก็เพิ่มดีกรี hot flush ได้เหมือนกัน

อุณหภูมิสูงเป็นตัวการให้หลอดเลือดขยายตัวเพื่อระบายความร้อนออกไปจากร่างกาย และจุดที่สังเกตได้ง่ายคือ ช่วง แก้มซึ่งเป็นบริเวณที่เส้นเลือดขยายตัวมากจนเห็นได้ชัด อาการหน้าแดงเลยตามมา

6. ความบกพร่องทางกายหรือโรคร้ายสามารถทำให้เกิด hot flush ได้เช่นกัน

โรคร้ายที่พบว่าสามารถกระตุ้นการเกิด hotflush อาทิ โรค Carcinoid syndrome หรือ เนื้องอก carcinoid ซึ่งหลั่งฮอร์โมนหลายชนิดออกมา , เบาหวาน, Mastocytosis, เนื้องอกในตับอ่อน,ไต, หรือ ต่อมหมวกไต รวมทั้งความรู้สึกไวต่อความหนาวเย็น ล้วนสามารถทำให้เกิด Hot flush ได้ทั้งสิ้น ดังนั้นจึงจำเป็นต้องตรวจอวัยวะภายในอย่างละเอียด

ที่มา: The Rare Diseases Helpline, National Institutes of Health, Korea Center for Disease Control and Prevention)

7. Hot flush เพราะฮอร์โมนเปลี่ยนในวัยหมดประจำเดือน

hot flush จากประสบการณ์ของผู้หญิง 75 % วัยหมดประจำเดือนทั้งหลาย เกิดขึ้นเพราะอุณหูภมิร่างกายสูงขึ้น อาการนี้จะคงอยู่ประมาณ 2 อาทิตย์ แล้วก็จะหายไป 80 %  ทว่ามีรายงานบางฉบับชี้ให้เห็นว่า hot flush สามารถคงอยู่เป็นเวลา 5 ปีทีเดียว ข้อมูลเพิ่มเติมเผยว่าหากคนเราอยู่ภายใต้แรงกดดัน ความเครียด หรืออากาศร้อนจัดนานๆ  ปัจจัยภายนอกเหล่านี้จะทำให้อาการ hot flush รุนแรงขึ้น  และยังส่งผลโดยตรงต่อการนอนหลับ ร่างกายอ่อนล้าอิดโรย ในผู้หญิงวัยหมดประจำเดือนด้วย

8. ปัจจัยอื่นๆกระตุ้นการเกิด hot flush

ออกไปอยู่กลางแจ้งนานๆ ต้องผจญรังสี UV อยู่เป็นนิจ สามารถทำลายเส้นใยยืดหยุ่นที่ห่อหุ้มหลอดเลือด ก่อให้เกิด hot flush เนื่องจากหลอดเลือดขาดตัวช่วยปกป้องซะแล้ว

-เมื่อคุณเป็นสิว ไม่ต้องตกใจหากมีอาการ ร้อนวูบวาบที่ใบหน้า สาเหตุมาจากการที่หลอดเลือดบริเวณนั้นขยายตัว

จะรักษา hot flush อย่างไร

หลังพบต้นเหตุการเกิด อาการร้อนผ่าวบนใบหน้าหรือส่วนอื่นของร่างกาย ก็ถึงคราวต้องทำการรักษาด้วยวิธีที่เหมาะสม หากอาการ hot flush นี้มีที่มาจากโรคแทรกซ้อนภายใน แพทย์ต้องรักษาโรคนั้นเป็นลำดับแรก ก่อนจัดการกับ hot flush

1. อารมณ์ไม่นิ่ง ขึ้นๆลงๆตลอด ขนาดเจอแค่เรื่องเล็กน้อย

คนใจร้อน อารมณ์เหวี่ยงไปเหวี่ยงมา ขี้หงุดหงิด หรือขี้กลัว จนซ่อนอารมณ์ไม่อยู่มักแสดงอารมณ์ออกมาทางสีหน้า เราแนะนำว่าคุณควรไปปรึกษาจิตแพทย์เพื่อหาวิธีปรับอารมณ์ของคุณให้สมดุล ร่วมด้วยการใช้ยากระตุ้นการทำงานของ autonomic nerve ก็เป็นหนทางรักษาให้หายได้

2. ออกกำลังสม่ำเสมอ หัวใจเต้นปกติ ข้อควรคำนึงสำหรับผู้หญิงวัยทอง

คุณควรเริ่มการออกกำลังกายเบาๆ อย่างต่อเนื่อง เช่น วิ่ง jogging เพื่อช่วยให้ร่างกายและจิตใจมีความสมดุล ลดความเครียด  อย่าลืมบริโภคอาหารที่อุดมด้วย estrogen  จำพวกถั่ว และ เต้าหู้ ซึ่งช่วยบำบัดอาการผิดปกติในวัยหมดประจำเดือนและได้ผลชะงัดนัก ในรายที่มีอาการรุนแรง อาจเสริมด้วยการบำบัดโดยใช้ฮอร์โมน แต่คุณต้องปรึกษาผู้เชี่ยวชาญก่อนเท่านั้น

3. ดื่มแต่พอดีไว้ก่อน   แล้ว hot flushจะไม่ปรากฏ

คนที่ดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์แล้วเริ่มหน้าแดงนั้นเกิดจาก ภาวะร่างกายขาดประสิทธิภาพในการย่อยแอลกอฮอล์นั่นเอง ถ้าจะเปรียบเทียบก็เหมือนคนขับรถที่หวังอยากให้รถตัวเองขับเคลื่อนด้วยน้ำแทนน้ำมัน สำหรับคนที่ดื่มเครื่องดื่มที่มีส่วนผสมแอลกอฮอล์แล้วหน้าแดงง่ายกว่าคนอื่นนั้น หมั่นสังเกตตัวเองและพยายามลดปริมาณการดื่มลง  เน้นดื่มแต่พอดี

4. บริโภควิตามิน k เพื่อผิวแข็งแรง สุขภาพดี และผนังหลอดเลือดยืดหยุ่นขึ้น

คุณสามารถลดอาการ หน้าแดงร้อนวูบวาบโดย รับประทานวิตามิน K เพื่อช่วยเพิ่มความแข็งแรงของหลอดเลือดฝอย และเพิ่มความหนาของชั้นผิวหนัง อีกทางเลือกหนึ่งที่ทำได้ คือ หมั่นทาครีมบำรุงอุดมด้วยวิตามิน นอกจากนี้ควรรับประทานอาหารที่มี วิตามินเคสูง เช่น สาหร่ายสีน้ำตาล (laver, kelp,) และ ผักใบเขียว ( ผักกาดหอม และผักโขม) ล้วนแต่อุดมด้วยวิตามิน k ทั้งสิ้น

5. ยาชนิดต่างๆ

น้ำมันนวด (ointment) ที่มี สารปฏิชีวนะเป็นส่วนประกอบนั้น ให้ผลข้างเคียงกับหลอดเลือด กล่าวคือทำให้หลอดเลือดขยายใหญ่ คุณจึงควรเลือกใช้ ยาที่ปราศจากสารสเตอรอยด์แทน โดยหยุดยาทันทีหลังจากใช้เป็นระยะเวลา 6 เดือนแล้ว และแพทย์อาจตัดสินใจใช้วิธีผ่าตัด( surgical intervention)ร่วมด้วยเพื่อวัดการตอบสนองของร่างกายจากการใช้น้ำมันนวด (ointment)

การป้องกัน hot flush

1. หลีกเลี่ยงการออกไปเผชิญอากาศร้อน และพยายามจำกัดเวลาอบซาวน่าหรืออาบน้ำอุ่นให้สั้นลง

2.อย่าลืมทาครีมกันแดด(ตัวการสำคัญทำลายเส้นใยยืดหยุ่นห่อหุ้มเส้นเลือด)และ มอยซ์เจอร์ไรเซอร์เพื่อให้ผิวชุ่มชื้นทุกครั้งก่อนออกไปข้างนอก


3.สวมเสื้อผ้าหนาๆ ร่างกายจะได้อบอุ่นเมื่อต้องเผชิญอากาศหนาว และอาจสวมหน้ากากเพื่อปกป้องผิวหน้าจากสภาพอากาศที่เปลี่ยนแปลงด้วย

4.ก้าวเข้าสู่สถานที่ที่มีอากาศอบอุ่นซึ่งต่างจากที่หนาวจัดที่เพิ่งจากมาลิบลับ แนะนำว่าควรใช้ผ้าปิดแก้มทั้งสองไว้สักครู่ จากนั้นนวดแก้มแต่เพียงเบาๆ เพื่อปรับสภาพผิวหน้า


5.ไม่ควรรับประทานอาหารร้อนจัดหรือ มีรสชาติเผ็ดร้อนสุดๆ อีกทั้งหลีกเลี่ยง walnut เนยแข็ง ช็อกโกแลต และเครื่องดื่มประเภทแอลกอฮอล์

6.อย่าทาน้ำมันนวดบนหน้าคุณเด็ดขาด เพราะนั่นจะทำให้หลอดเลือดขยายใหญ่  ยิ่งถ้าน้ำมันนวดนั้นมีส่วนผสมของ สารสเตอรอยด์ด้วยแล้วอาการคุณจะหนักเป็นสองเท่า