ความดันสูง เกิดจากอะไร?
อาการความดันโลหิตสูง
อาการความดันโลหิตสูงชนิดไม่ทราบสาเหตุ (พบได้เป็นส่วนใหญ่)
2. บางรายอาจมีอาการปวดศีรษะตุบ ๆ แบบไมเกรน
3. ส่วนในรายที่เป็นมานาน ๆ หรือมีความดันโลหิตสูงมาก ๆ อาจจะมีอาการอ่อนเพลีย เหนื่อยง่าย ใจสั่น นอนไม่หลับ ตามัว มือเท้าชา หรือมีเลือดกำเดาไหล
4. หากปล่อยทิ้งไว้นาน ๆ โดยไม่ได้รับการรักษา อาจแสดงอาการของภาวะแทรกซ้อนได้ เช่น หอบเหนื่อบ เจ็บหน้าอก บวม แขนขาเป็นอัมพาต เป็นต้น
ความดันโลหิตสูงชนิดทราบสาเหตุ (พบได้เป็นส่วนน้อย)
1. มีระดับความดันโลหิตแกว่งขึ้น ๆ ลง ๆ ร่วมกับมีอาการปวดศีรษะ ใจสั่น และเหงื่อออกเป็นพัก ๆ (อาจเป็นเนื้องอกต่อมหมวกไตฟีโอโครโมไซโตมา)
2. นอนกรนผิดปกติ (อาจเป็นภาวะหยุดหายใจขณะหลับ)
3. ต้นแขนและขาอ่อนแรงเป็นพัก ๆ (อาจเป็นภาวะแอลโดสเตอโรนสูงชนิดปฐมภูมิ)
4. ปวดหลังร่วมกับปัสสาวะขุ่นแดง (อาจเป็นนิ่วไต)
5. รูปร่างอ้วนฉุ หน้าอูม มีไขมัน (หนอกควาย) ที่หลังคอ
6. มีประวัติการรับประทานยาสเตียรอยด์ ยาชุด หรือยาลูกกลอนมาก่อน (อาจเป็นโรคคุชชิง)
ความดันแต่ละช่วงอายุ ควรอยู่ที่เท่าไหร่?
ภาวะแทรกซ้อนของโรคความดันโลหิตสูง
หากไม่ได้รับการักษาหรือปล่อยให้ความโลหิตสูงเป็นเวลานาน ๆ ผู้ป่วยมักจะเกิดความผิดปกติของอวัยวะที่สำคัญต่าง ๆ ตามมา เช่น สมอง ประสาทตา หัวใจ ไต หลอดเลือดแดงใหญ่ และหลอดเลือดแดงส่วนปลาย ซึ่งจะส่งผลให้เกิดความพิการและเสียชีวิตได้ เนื่องจากความดันโลหิตสูงจะทำให้หลอดเลือดแดงแทบทุกส่วนของร่างกายเสื่อม เกิดภาวะหลอดเลือดแดงแข็ง (Atherosclerosis) หลอดเลือดตีบ เลือดไปเลี้ยงอวัยวะไม่ได้ โดยภาวะแทรกซ้อนที่สำคัญนั้น ได้แก่
1. สมองอาจเกิดภาวะหลอดเลือดสมองตีบหรือแตก
กลายเป็นโรคอัมพาตครึ่งซีกซึ่งเป็นภาวะแทรกซ้อนที่พบได้บ่อย บางรายถ้าเป็นเรื้อรังอาจกลายเป็นโรคความจำเป็นเสื่อม สมาธิลดลง นอกจากนี้ ในรายที่มีหลอดเลือดฝอยในสมองส่วนสำคัญแตกก็อาจทำให้เสียชีวิตได้อย่างรวดเร็ว หรือในรายที่มีความดันโลหิตสูงรุนแรงที่เกิดขึ้นอย่างฉับพลันก็อาจทำให้เกิดอาการปวดศีรษะ ซึม เพ้อ ชัก หรือหมดสติได้ ซึ่งเรียกว่า “Hypertensive encephalopathy”
2. ทำให้หัวใจห้องล่างซ้ายโต (LVH)
ซึ่งถ้าปล่อยให้เป็นมากขึ้นจะทำให้เกิดภาวะแทรกซ้อนร้ายแรงอื่น ๆ เกี่ยวกับหัวใจตามมาได้ และโรคนี้ยังอาจทำให้หลอดเลือดที่เลี้ยงหัวใจตีบกลายเป็นโรคหัวใจขาดเลือด มีอาการเจ็บแน่นหน้าอก ซึ่งถ้าเป็นรุนแรงอาจเกิดโรคกล้ามเนื้อหัวใจตาย นอกจากนี้ ยังอาจทำให้เกิดภาวะหัวใจวาย ซึ่งจะทำให้มีอาการบวม หอบเหนื่อย นอนราบไม่ได้ ส่วนในรายที่มีความดันโลหิตสูงรุนแรง อาจตรวจพบหัวใจเต้นมากกว่า 120 ครั้งต่อนาที และจังหวะไม่สม่ำเสมอจากหัวใจห้องบนเต้นแผ่นระรัว
3. ตาจะเกิดภาวะเสื่อมของหลอดเลือดแดงภายในลูกตาอย่างช้า ๆ
ในระยะแรกหลอดเลือดจะตีบ แต่ต่อมาอาจแตกมีเลือดออกที่ตา ทำให้ประสาทตาเสื่อม ตามัวลงเรื่อย ๆ จนถึงขั้นตาบอดได้
4. ไตอาจเกิดภาวะไตวายเรื้อรัง
เนื่องจากหลอดเลือดแดงแข็ง เลือดไปเลี้ยงไตไม่พอ ซึ่งไตที่วายจะยิ่งทำให้ความโลหิตของผู้ป่วยสูงขึ้น กลายเป็นวงจรที่เลวร้าย
5. หลอดเลือดแดงใหญ่และหลอดเลือดแดงส่วนปลายหลอดเลือดแดงใหญ่เกิดภาวะหลอดเลือดแดงแข็ง
ทำให้เกิดภาวะหลอดเลือดแดงใหญ่โป่งพอง และภาวะเลือดเซาะผนังหลอดเลือดแดงใหญ่ ซึ่งอาจทำให้เกิดอันตรายถึงเสียชีวิตได้ นอกจากนี้ หลอดเลือดแดงส่วนที่มาเลี้ยงขาและปลายเท้าอาจเกิดภาวะแข็งตัวและตีบได้ (โดยเฉพาะอย่างยิ่งในผู้ป่วยที่มีการสูบบุหรี่ร่วมด้วย) ทำให้เลือดไปเลี้ยงที่ขาและปลายเท้าได้น้อย อาจเป็นตะคริวบ่อย หรือปวดน่องขณะเดินมาก ๆ หากหลอดเลือดแดงเกิดการอุดตันก็อาจทำให้เนื้อเยื่อบริเวณนั้นขาดเลือดจนกลายเป็นเนื้อตายเน่า (Gangrene) ได้
ภาวะแทรกซ้อนเหล่านี้จะเกิดขึ้นรวดเร็วหรือรุนแรงเพียงใดนั้นจะขึ้นอยู่กับความรุนแรงและระยะของโรค ถ้าผู้ป่วยสามารถควบคุมความดันให้อยู่ในเกณฑ์ปกติได้ก็อาจป้องกันภาวะแทรกซ้อนเหล่านี้ได้หรือทำให้ภาวะแทรกซ้อนที่เกิดขึ้นลดความรุนแรงลงได้ ส่วนในรายที่เป็นเพียงเล็กน้อย หากปล่อยทิ้งไว้ไม่รักษาการเกิดภาวะแทรกซ้อนก็อาจใช้เวลานานถึง 7-10 ปี แต่ในรายที่มีความดันสูงมาก ๆ ก็อาจทำให้เกิดภาวะแทรกซ้อนได้รวดเร็ว และผู้ป่วยอาจเสียชีวิตได้ภายในระยะเวลาเพียงไม่กี่ปี
(ถ้ารุนแรงมากอาจเสียชีวิตภายใน 6-8 เดือน) นอกจากนี้ ผู้ป่วยที่สูบบุหรี่หรือดื่มแอลกอฮอล์จัด มีโรคอื่นร่วมด้วย (เช่น โรคเบาหวาน ภาวะไขมันในเลือดผิดปกติ) ก็อาจเกิดภาวะแทรกซ้อนได้เร็วยิ่งขึ้น ผู้ป่วยจึงควรปรับเปลี่ยนพฤติกรรมและควบคุมโรคเหล่านี้ควบคู่กันไปด้วย
ข้อมูลจากรายงานการคัดกรองความดันโลหิตในปี พ.ศ. 2554 (ตามโครงการสนองน้ำพระราชหฤทัยในหลวง ทรงห่วงใยสุขภาพประชาชน) พบว่าในประชากรที่มีอายุ 35 ปีขึ้นไป จำนวน 19,328,463 คน เป็นผู้ป่วยความดันโลหิตสูง รายเก่า 2,661,954 คน
มีภาวะแทรกซ้อนทางตา 18,255 คน (7.94%), มีภาวะแทรกซ้อนทางไต 46,598 (20.26%), มีภาวะแทรกซ้อนทางหัวใจ 51,840 คน (22.54%), มีภาวะแทรกซ้อนทางสมอง 32,686 คน (14.21%) และมีภาวะแทรกซ้อนอื่น ๆ 75,503 คน (ร้อยละ 32.83%)
โรคความดันโลหิตสูงเป็นโรคที่มักไม่มีอาการแสดง ยกเว้นผู้ป่วยในระยะรุนแรงที่อาจมีอาการแสดงได้ เช่น ปวดศีรษะรุนแรง หายใจสั้น มีเลือดกำเดาไหล ฯลฯ
ซึ่งอาการเหล่านี้จะเป็นอาการที่ไม่เฉพาะเจาะจงและบอกไม่ได้ชัดเจน และส่วนใหญ่ของอาการจากโรคก็เป็นอาการจากภาวะแทรกซ้อน เช่น จากโรคหัวใจ โรคหลอดเลือดสมอง
หรือเป็นอาการจากโรคที่เป็นปัจจัยเสี่ยง เช่น โรคเบาหวาน โรคอ้วนหรือเป็นอาการจากโรคที่เป็นสาเหตุ เช่น โรคเนื้องอกต่อมใต้สมอง
จึงทำให้โรคนี้ถูกเรียกว่าเป็น “เพชรฆาตเงียบ” (Silent killer) ที่ทำให้ผู้ป่วยเสียชีวิตได้อย่างไม่ทันได้ระวังตัว
ผู้ป่วยจึงต้องหมั่นตรวจสุขภาพและวัดความดันโลหิตอย่างสม่ำเสมอ
โรคความดันโลหิตสูงเกิดจากอะไร?
ผู้ป่วยที่เป็นโรคความดันโลหิตสูงส่วนใหญ่ประมาณ 90-95% แพทย์จะตรวจไม่พบโรค หรือภาวะผิดปกติ หรือสิ่งที่เป็นต้นเหตุของความดันโลหิตสูง เรียกว่า
“ความดันโลหิตสูงชนิดปฐมภูมิ” (Primary hypertension) หรือ “ความดันโลหิตสูงชนิดไม่ทราบสาเหตุแน่ชัด” (Essential hypertension) เมื่อกล่าวถึงโรคความดันโลหิตสูงเรามักจะหมายถึงโรคความดันโลหิตสูงชนิดนี้เป็นหลัก
1. โรคความดันโลหิตสูงชนิดไม่ทราบสาเหตุ
แพทย์เชื่อว่าน่าจะเกิดจากหลาย ๆ ปัจจัยร่วมกัน ที่สำคัญ คือ อิทธิพลของเอนไซม์ (สารเคมีที่มีหน้าที่เร่งปฏิกิริยาเคมีต่าง ๆ) ที่เรียกว่า “เรนิน” (Renin) และฮอร์โมนแองจิโอเท็นซิน (Angiotensin) จากไต ซึ่งทั้งสองสารนี้จะทำงานร่วมกับต่อมหมวกไตและต่อมใต้สมองในการควบคุมน้ำ เกลือแร่โซเดียม และการบีบตีวของหลอดเลือดในร่างกาย ซึ่งทั้งหมดนี้ก็เพื่อการควบคุมความดันโลหิต
- ด้านพันธุกรรม (เพราะพบโรคนี้สูงขึ้นในคนที่มีประวัติครอบครัวเป็นโรคนี้ โดยผู้ที่มีพ่อแม่พี่น้องเป็นโรคนี้จะมีโอกาสเป็นโรคความดันโลหิตสูงได้มากกว่าผู้ที่ไม่มีประวัติดังกล่าวประมาณ 3 เท่า),
- เชื้อชาติ (เพราะพบโรคนี้ได้สูงในคนอเมริกันผิวดำเมื่อเปรียบเทีนบกับคนอเมริกันผิวขาวและชาวแมกซิกันอเมริกัน),
- อายุ เมื่ออายุมากขึ้น ความดันโลหิตก็จะสูงขึ้น
- ความอ้วน คนที่มีน้ำหนักตัวเกินหรืออยู่ในภาวะอ้วนจะทำให้แรงต้านทานของเส้นเลือดที่อยู่ในร่างกายสูงขึ้นได้เช่นกัน
- การรับประทานอาหารเค็มจัดหรือมีเกลือโซเดียมสูง (เพราะเกลือโซเดียมหรือเกลือทะเลเป็นตัวอุ้มน้ำในเลือด จึงมีผลเพิ่มปริมาตรของเลือดที่ไหลเวียน ทำให้ความดันโลหิตเพิ่มสูงขึ้นได้),
- พฤติกรรมการบริโภค ทั้งอาหารรสเค็ม และอาหารไขมันสูง
- ดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ ก็มีส่วนทำให้เสี่ยงโรคความดันโลหิตสูงมากกว่าปกติ
- กระบวนการของร่างกายที่ส่งผลต่อสมดุลและการทำงานของเกลือแร่แคลเซียมในร่างกาย
2. เริ่มเป็นโรคความดันโลหิตสูงเมื่ออายุได้ประมาณ 25-55 ปี (พบได้มากในผู้ที่มีอายุตั้งแต่ 40 ปีขึ้นไป) และยิ่งอายุมากขึ้นก็จะมีโอกาสเป็นได้มากขึ้น
ผู้ป่วยที่เป็นโรคความดันโลหิตสูงส่วนน้อยประมาณ 5-10% แพทย์อาจตรวจพบโรค หรือภาวะผิดปกติ หรือสิ่งที่เป็นสาเหตุของความดันโลหิตสูงได้ ซึ่งเรียกว่า “ความดันโลหิตสูงชนิดทุติยภูมิ” (Secondary hypertension) หรือ “ความดันโลหิตสูงชนิดทราบสาเหตุ”
3. มีลักษณะตามข้อใดข้อหนึ่งดังต่อไปนี้
- ความดันช่วงบนมีค่า ≥ 180 หรือความดันช่วงล่างมีค่า ≥ 110 มม.ปรอท
- ความดันโลหิตสูงเกิดขึ้นก่อนอายุ 30 ปี หรือหลังอายุ 50 ปี - มีความดันโลหิตสูงซึ่งเกิดขึ้นอย่างฉับพลันทันที - ควบคุมความดันไม่ได้หลังจากเคยคุมได้ดีมาก่อน หรือใช้ยาลดความดันมาหลายชนิดแล้วแต่ยังควบคุมความดันไม่ได้ - พบภาวะแทรกซ้อนร่วมด้วย เช่น หัวใจห้องล่างซ้ายโต มีค่าครีอะตินีนในเลือด > 1.5 มก./ดล.
- จอตาเสื่อม (Hypertension retinopathy) ระดับ 3 หรือ 4
- มีอาการที่สงสัยว่าเป็นความดันโลหิตสูงชนิดทราบสาเหตุ (ดูเพิ่มเติมในหัวข้ออาการ)
4. ความดันโลหิตสูงชนิดทราบสาเหตุ อาจเกิดได้จาก
- โรคไต เช่น โรคไตเรื้อรัง กรวยไตอักเสบเรื้อรัง หน่วยไตอักเสบ โรคถุงน้ำไตชนิดหลายถุง ฯลฯ
- หลอดเลือดแดงไตตีบ (Renal artery stenosis)
- หลอดเลือดแดงใหญ่ตีบ (Coarctation of aorta)
- เนื้องอกบางชนิดของต่อมหมวกไตหรือต่อมใต้สมอง
- โรคคุชชิง / การใช้ยาสเตียรอยด์ติดต่อกันเป็นเวลานาน
- โรคของต่อมไทรอยด์/พาราไทรอยด์
- ภาวะแอลโดสเตอโรนสูงชนิดปฐมภูมิ (Primary aldosteronism)
- ภาวะหยุดหายใจขณะหลับ (Sleep apnea)
- ผลข้างเคียงจากการใช้ยาบางชนิด เช่น ยาสเตียรอยด์, ยาต้านอักเสบที่ไม่ใช่สเตียรอยด์, ยาเม็ดคุมกำเนิด/เอสโตรเจน, อะดรีนาลิน/ซูโดอีเฟดรีน, ไซโคลสปอริน, อิริโทรมัยซิน, อีริโทรโพอิติน, รวมไปถึงการใช้สารเสพติดอย่างแอมเฟตามีน/โคเคน
5. ความดันช่วงบนสูงเดี่ยวมักพบในผู้สูงอายุ (ยิ่งมีอายุมากเท่าไหร่ก็จะยิ่งมีโอกาสพบได้มากขึ้นเท่านั้น),
- ภาวะหลอดเลือดแดงใหญ่ตีบ (Coarctation of aorta),
- ลิ้นหัวใจเอออร์ติกรั่ว (Aortic insufficiency),
- โรคคอพอกเป็นพิษ (Toxic goiter)
6. ความดันโลหิตสูงเพียงชั่วคราว
ความดันโลหิตอาจสูงเพียงชั่วคราวได้เมื่อมีภาวะที่ทำให้หัวใจต้องทำงานหนักขึ้น เช่น ไข้ ซีด เกิดอารมณ์เครียด (เช่น โกรธ ตื่นเต้น), ออกกำลังกายใหม่ ๆ ฯลฯ ซึ่งไม่จำเป็นต้องรักษาแต่อย่างใด และความดันจะกลับมาเป็นปกติได้เองเมื่อปัจจัยเหล่านี้ได้หมด
ปัจจัยเสี่ยงต่อการเกิดโรคความดันโลหิตสูง
- เวลา ค่าความดันโลหิตจะขึ้น ๆ ลง ๆ ไม่เท่ากันตลอดทั้งวัน ขึ้นอยู่กับกิจกรรมในชีวิตประจำวันที่ทำด้วยว่าส่งผลต่อการสูบฉีดเลือดจนเกิดแรงดันเลือดที่เพิ่มขึ้นหรือลดลงหรือไม่
- จิตใจและอารมณ์ ความเครียด ความเจ็บปวด เศร้า เสียใจ หรือความรู้สึกตื่นเต้น ก็เป็นปัจจัยที่ทำให้ความดันโลหิตสูงหรือต่ำได้เช่นกัน
- เพศ พบว่าเพศชายมีความเสี่ยงโรคความดันโลหิตสูงกว่าเพศหญิง
- สังคมและสิ่งแวดล้อม การอยู่ในสถานการณ์หรือสภาวะแวดล้อมที่ตึงเครียด กดดัน หรือสังคมเมืองที่มีการแข่งขันสูง ก็เป็นปัจจัยที่เพิ่มความเสี่ยงโรคความดันโลหิตสูงได้
- พฤติกรรมขาดการออกกำลังกาย คนที่ไม่ออกกำลังกายหัวใจจะไม่แข็งแรง การสูบฉีดเลือดและความดันเลือดก็เสี่ยงจะผิดปกติได้มากกว่าคนที่ออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ
- โรคเบาหวานเพราะก่อให้เกิดการอักเสบตีบแคบของหลอดเลือดต่าง ๆ รวมทั้งหลอดเลือดของไต
- การสูบบุหรี่เพราะสารพิษในควันบุหรี่ส่งผลให้เกิดการอักเสบตีบตันของหลอดเลือดต่าง ๆ รวมทั้งหลอดเลือดหัวใจและหลอดเลือดไต
- ผลข้างเคียงจากการใช้ยาบางชนิดตามเหตุผลที่กล่าวไป
ความดันโลหิตคืออะไร?
ความดันโลหิตหมายถึง แรงดันของกระแสเลือดที่กระทบต่อผนังหลอดเลือดแดงซึ่งเกิดจากการสูบฉีดของหัวใจ (คล้ายแรงลมที่ดันผนังของยางรถเมื่อเราสูบลมเข้า) ซึ่งสามารถวัดได้โดยการใช้เครื่องวัดความดัน (Sphygmomanometer) วัดที่แขน และมีค่าที่วัดได้ 2 ค่า คือ
1. ความดันช่วงบน หรือความดันซิสโตลี(Systolic blood pressure)
หมายถึง แรงดันเลือดในขณะที่หัวใจบีบตัว
ซึ่งอาจจะสูงตามอายุ และความดันช่วงบนของคนคนเดียวกันอาจมีค่าแตกต่างกันบ้างเล็กน้อย ตามท่าของร่างกาย การเปลี่ยนแปลงของอารมณ์ และปริมาณของการออกกำลังาย
2. ความดันช่วงล่าง หรือความดันไดแอสโตลี(Diastolic blood pressure)
หมายถึง แรงดันเลือดในขณะที่หัวใจคลายตัว
ในปัจจุบันได้มีการกำหนดค่าความดันโลหิตปกติและระดับความรุนแรงของโรคความดันโลหิตสูงสำหรับผู้ที่มีอายุตั้งแต่ 18 ปีขึ้นไป ดังตารางด้านล่าง
ตารางการแบ่งระดับความรุนแรงของความดันโลหิตสูงในผู้ที่มีอายุตั้งแต่ 18 ปีขึ้นไป
โรคความดันโลหิตสูง
ความดันโลหิตสูง,ความดันเลือดสูง,ความดันสูงหรือที่แพทย์บางท่านเรียกว่าภาวะความดันโลหิตสูง(อังกฤษ :HypertensionหรือHigh blood pressure)
หมายถึงภาวะที่ความดันช่วงบนมีค่าตั้งแต่ 130 มิลลิเมตรปรอทขึ้นไป และ/หรือความดันช่วงล่างมีค่าตั้งแต่ 80 มิลลิเมตรปรอทขึ้นไป
ซึ่งโดยมากผู้ป่วยจะมีความดันช่วงล่างสูง (Diastolic hypertension) โดยที่ความดันช่วงบนจะสูงหรือไม่ก็ได้ แต่บางรายอาจมีความดันช่วงบนสูงเพียงอย่างเดียว แต่มีค่าความดันช่วงล่างไม่สูงก็ได้เช่นกัน เรียกว่า “ความดันช่วงบนสูงเดี่ยว” (Isolated systolic hypertension - ISHT) ซึ่งนับว่าเป็นอันตรายไม่น้อยไปกว่าความดันช่วงล่างสูงและผู้ป่วยควรได้รับการรักษาอย่างจริงจัง
โรคความดันโลหิตสูงเป็นโรคที่พบได้บ่อยมากโรคหนึ่งในผู้ใหญ่โดยพบได้สูงถึงประมาณ 25-30% ของประชากรโลกที่เป็นผู้ใหญ่ทั้งหมด พบได้ในผู้ชายมากกว่าผู้หญิง และจะพบได้สูงขึ้นในผู้สูงอายุ (ในบางประเทศพบโรคความดันโลหิตสูงได้สูงถึง 50% ของผู้ที่มีอายุตั้งแต่ 60 ปีขึ้นไป) ส่วนในเด็กก็สามารถพบเป็นโรคนี้ได้เช่นกัน แต่จะพบได้น้อยกว่าในผู้ใหญ่มาก
องค์การอนามัยโลกรายงานว่าทั่วโลกมีผู้ที่มีความดันโลหิตสูงมากถึง 1 พันล้านคน ซึ่ง 2 ใน 3 ของจำนวนนี้อยู่ในประเทศกำลังพัฒนา โดยประชากรวัยผู้ใหญ่ทั่วโลก 1 คน ใน 3 คนมีภาวะความดันโลหิตสูง
สถานการณ์ของโรคความดันโลหิตสูงทั่วโลกมีแนวโน้มรุนแรงมากขึ้นเรื่อย (คาดการณ์ว่าในปี พ.ศ.2568 ประชากรวัยผู้ใหญ่ทั่วทั้งโลกจะป่วยเป็นโรคความดันโลหิตสูงมากถึง 1.56 พันล้านคน) เพราะเป็นหนึ่งในสาเหตุของการเสียชีวิตของคนทั่วโลกก่อนวัยอันควรถึงเกือบ 8 ล้านคนต่อปี และยังเป็นสาเหตุของการเสียชีวิตเกือบร้อยละ 50 ด้วยโรคอัมพฤกษ์ อัมพาต และโรคหัวใจ
ด้วยเหตุนี้จึงทำให้สมาพันธ์ความดันโลหิตสูงโลก (World Hypertension League) ได้กําหนดให้วันที่ 17 พฤษภาคมของทุกปี เป็นวันความดันโลหิตสูงโลก เพื่อให้ผู้คนทั่วโลกได้ตระหนักถึงความร้ายแรงของโรคนี้กันมากขึ้น
สำหรับในประเทศไทยนั้น ข้อมูลจากกระทรวงสาธารณสุขรายงานว่า จำนวนผู้ป่วยและอัตราการเสียชีวิตจากโรคความดันโลหิตสูงเพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่อง โดยในปี พ.ศ.2550 พบอัตราผู้ป่วยในต่อประชากรแสนคนจาก 1,025.44 เพิ่มขึ้นเป็น 1,561.42 ในปี พ.ศ.2557 และมีอัตราการเสียชิวิตโรคนี้ต่อประชากรแสนคนเป็น 3.64 ในปี พ.ศ.2550 ก็เพิ่มขึ้นเป็น 10.95 ในปี พ.ศ.2557
การรักษาโรคความดันโลหิตสูง
1. เป้าหมายของการลดความดันโลหิตคือ ควรลดความดันช่วงบน < 130 และความดันช่วงล่าง < 80 มม.ปรอท
2. ผู้ป่วยที่มีความดันช่วงบนอยู่ระหว่าง 120-129 และความดันช่วงล่าง < 80 มม.ปรอทแพทย์จะแนะนำให้ผู้ป่วยปรับเปลี่ยนพฤติกรรมโดยไม่ต้องให้ยาลดความดันและติดตามวัดความดันใน 1 ปี ส่วนในผู้ที่มีโรคเบาหวานหรือโรคไตเรื้อรังร่วมด้วย หากปรับเปลี่ยนพฤติกรรมเป็นระยะเวลา 3 เดือนแล้วยังไม่สามารถควบคุมความดันได้ตามเป้าหมาย (น้อยกว่า 120/80 มม.ปรอท) แพทย์จะให้การรักษาด้วยยาลดความดัน
3. ผู้ป่วยความดันโลหิตสูงที่มีความเสี่ยงต่ำ(ผู้ป่วยความดันโลหิตสูงระดับที่ 1 ที่ไม่มีปัจจัยเสี่ยงใด ๆ*) แพทย์จะแนะนำให้ผู้ป่วยปรับเปลี่ยนพฤติกรรมและติดตามวัดความดันทุก 1-2 เดือน เป็นระยะเวลา 6-12 เดือน หากยังไม่สามารถควบคุมความดันได้ตามเป้าหมาย แพทย์จึงจะเริ่มให้การรักษาด้วยยาลดความดัน
4. ผู้ป่วยความดันโลหิตสูงที่มีความเสี่ยงปานกลาง(ผู้ป่วยความดันโลหิตสูงระดับที่ 1 ที่มีปัจจัยเสี่ยง 1-2 อย่าง และระดับที่ 2 ที่ไม่มีปัจจัยเสี่ยงใด ๆ หรือมีปัจจัยเสี่ยง 1-2 อย่าง) แพทย์จะแนะนำให้ผู้ป่วยปรับเปลี่ยนพฤติกรรมและควบคุมภาวะอื่น ๆ ที่เพิ่มความเสี่ยง (เช่น ภาวะอ้วน ไขมันในเลือดสูง โรคเบาหวาน ฯลฯ) ร่วมไปกับการติดตามวัดควาดมันทุก 1-2 เดือน นาน 3-6 เดือน หากยังไม่สามารถควบคุมความดันได้ตามเป้าหมาย แพทย์จึงจะเริ่มให้การรักษาด้วยยาลดความดัน
5. ผู้ป่วยความดันโลหิตสูงที่มีความเสี่ยงสูง(ผู้ป่วยความดันโลหิตสูงระดับที่ 2 ที่มีความดันช่วงบน ≥ 180 และ/หรือช่วงล่าง ≥ 110 ทุกราย และผู้ป่วยที่มีปัจจัยเสี่ยงตั้งแต่ 3 อย่างขึ้นไปหรือมีร่องรอยการทำลายของอวัยวะจากโรคความดันโลหิตสูงหรือมีโรคที่สัมพันธ์กับโรคความดันโลหิตสูงทุกราย ไม่ว่าจะมีความดันโลหิตสูงอยู่ที่ระดับใดก็ตาม) ในกลุ่มนี้แพทย์จะเริ่มให้ยาลดความดันตั้งแต่แรกพบ ร่วมไปกับการให้ปรับเปลี่ยนพฤติกรรมและควบคุมภาวะอื่น ๆ ที่เพิ่มความเสี่ยง
6. ผู้ป่วยความดันโลหิตสูงวิกฤติซึ่งแบ่งออกเป็น 2 ระดับ คือ
6.1 ความดันโลหิตสูงฉุกเฉิน(Hypertensive emergencies)
หมายถึง ผู้ป่วยที่มีความดันช่วงบน > 180 และ/หรือความดันช่วงล่าง > 120 มม.ปรอท ร่วมกับมีภาวะแทรกซ้อนเฉียบพลันของอวัยวะสำคัญ (เช่น โรคหลอดเลือดสมองหรืออัมพาตครึ่งซีกที่เกิดขึ้นอย่างเฉียบพลัน, ไตวายเฉียบพลัน, ภาวะกล้ามเนื้อหัวใจตายเฉียบพลัน) ควรได้รับการรักษาอย่างเร่งด่วน ซึ่งแพทย์จำเป็นต้องรับตัวผู้ป่วยไว้รักษาในโรงพยาบาลและให้ยาฉีดลดความดัน เช่น อีนาลาพริล (Enalapril), นิคาร์ดิปีน (Nicardipine), ไนโตรปรัสไซด์ (Nitroprusside), ลาเบทาลอล (Labetalol) โดยแพทย์จะค่อย ๆ ลดความดันของผู้ป่วยให้เหลือ 160/100 มม.ปรอท ภายใน 2-6 ชั่วโมงต่อมา (เพราะต้องระวังไม่ให้ความดันลดเร็วเกินไป เช่น การไม่ให้ยาไนเฟดิปีน (Nifedipine) อมใต้ลิ้น เพราะอาจทำให้เซลล์สมองหรือกล้ามเนื้อหัวใจตายเนื่องจากขาดเลือดไปเลี้ยงฉับพลันได้)
6.2 ความดันโลหิตสูงเร่งด่วน(Hypertensive urgencies)
หมายถึง ผู้ป่วยที่มีความดันช่วงบน > 180 และ/หรือช่วงล่าง > 120 มม.ปรอท ร่วมกับมีอาการปวดศีรษะอย่างรุนแรง เลือดกำเดาไหล หรือมีความวิตกกังวลรุนแรง ผู้ป่วยกลุ่มนี้เป็นผู้ป่วยที่ต้องรีบนำส่งโรงพยาบาลภายใน 24 ชั่วโมง และแพทย์จำเป็นต้องให้ยาลดความดันที่ออกฤทธิ์เร็ว เช่น แคปโตพริล (Captopril), โคลนิดีน (Clonidine), ลาเบทาลอล (Labetalol) รับประทานในทันที หรือให้ยาลดความดันหลายชนิดรับประทานทันที เพื่อให้ความดันของผู้ป่วยลดลงภายใน 24-48 ชั่วโมง
7. การให้ยารักษาความดันในรายที่แพทย์จำเป็นต้องให้ยาลดความดัน แพทย์จะมีแนวทางในการให้ยาดังนี้
7.1 ผู้ป่วยที่มีความดันโลหิตสูงระดับที่ 1
แพทย์จะเริ่มการรักษาด้วยการให้ยาชนิดใดชนิดหนึ่งเพียง 1 ชนิด ซึ่งยาที่นิยมใช้จะเริ่มจากไฮโดรคลอโรไทอาไซด์ (Hydrochlorothiazide) ขนาด 12.5 มิลลิกรัม วันละ 1 ครั้ง แล้วติดตามผลทุกเดือน ถ้ายังไม่ได้ผลตามเป้าหมายแพทย์จะปรับขนาดยาเป็น 25 และ 50 มิลลิกรัม ตามลำดับ แต่ถ้ายังควบคุมไม่ได้ แพทย์จะให้ยาอีกชนิดหนึ่งร่วมไปด้วย เช่น ยาปิดกั้นเบต้า (Beta blockers), ยาต้านแคลเซียม (Calcium-channel blockers) หรือยาต้านเอซ (ACE inhibitors) โดยจะปรับขนาดยาขึ้นทีละน้อย แต่บางครั้งแพทย์อาจพิจารณาให้ยา 2 ชนิดในขนาดต่ำก็ได้ คือไม่จำเป็นต้องให้ยาชนิดแรกถึงเต็มขนาดแล้วค่อยเพิ่มชนิดที่ 2
7.2 ผู้ป่วยที่มีความดันโลหิตสูงระดับที่ 2
แพทย์จะเริ่มให้การรักษาด้วยยา 2 ชนิดร่วมกัน โดยมีไฮโดรคลอโรไทอาไซด์ (Hydrochlorothiazide) เป็นตัวหลักร่วมกับยาชนิดอื่น โดยจะเริ่มจากขนาดต่ำก่อน ร่วมกับการติดตามวัดความดันเดือนละ 1 ครั้ง (แต่ถ้าความดันสูงมากก็จะติดตามทุก 1-2 สัปดาห์) แล้วค่อย ๆ ปรับเพิ่มขึ้นทีละน้อย จนกว่าจะควบคุมความดันได้ตามเป้าหมาย แต่ถ้ายังไม่ได้ผลก็อาจจะต้องปรับเปลี่ยนยาและใช้ยาถึง 3-4 ชนิดร่วมกัน
7.3 ในการให้ยารักษาความดันนั้น แพทย์จะเริ่มจากการให้ทีละน้อยก่อน แล้วจึงจะค่อย ๆ เพิ่มขนาดขึ้นไปเรื่อย ๆ ทั้งนี้เพื่อระวังไม่ให้ผู้ป่วยได้รับยาเกินขนาด เพราะจะทำให้ความตกมากเกินไปจนทำให้ผู้ป่วยมีอาการหน้ามืดเป็นลมเวลาลุกได้ (ความดันตกในท่ายืน)
7.4 ผู้ป่วยความดันโลหิตสูงส่วนใหญ่จะสามารถควบคุมความดันโลหิตให้อยู่ในเกณฑ์ปกติได้ด้วยการใช้ยาลดความดันเพียง 1-2 ชนิด มีผู้ป่วยเพียงส่วนน้อยเท่านั้นที่ต้องใช้ยาลดความดันมากกว่า 2 ชนิด
8. การรักษาความดันโลหิตสูงในภาวะต่าง ๆ
8.1 ผู้ป่วยความดันโลหิตสูงที่มีโรคหัวใจขาดเลือดร่วมด้วย ถ้าเป็นโรคหัวขาดเลือดชั่วขณะ แพทย์จะให้ยาปิดกั้นเบต้า (Beta blockers) หรือยาต้านแคลเซียม (Calcium-channel blockers) ชนิดออกฤทธิ์ยาว แต่ถ้าเป็นโรคกล้ามเนื้อหัวใจตาย แพทย์จะให้ยาปิดกั้นเบต้าและยาต้านเอซ (ACE inhibitors)
8.2 ผู้ป่วยที่มีโรคหลอดเลือดสมองร่วมด้วย แพทย์จะให้ยาไฮโดรคลอโรไทอาไซด์ (Hydrochlorothiazide) ร่วมกับยาต้านเอซ ซึ่งจะช่วยป้องกันการกำเริบซ้ำได้
8.3 ผู้ป่วยที่มีภาวะหัวใจวายร่วมด้วย แพทย์จะให้ยาต้านเอซ ยาปิดกั้นเบต้า และยาขับปัสสาวะ (Diuretics) อย่างยาฟูโรซีไมด์ (Furosemide) และสไปโรโนแลคโตน (Spironolactone)
8.4 ผู้ป่วยที่มีภาวะหัวใจห้องล่างซ้ายโต (LVH) แพทย์จะให้ยาปิดกั้นแองจิโอเทนซิน (Angiotensin receptor blocker - ARB)
8.5 ผู้ป่วยที่มีโรคไตเรื้อรัง (ตรวจพบมีสารไข่ขาวในปัสสาวะมากกว่า 300 มิลลิกรัมต่อวัน หรือครีอะตินีนมากกว่า 1.3 มิลลิกรัมต่อเดซิลิตรในผู้ชาย หรือมากกว่า 1.2 มิลลิกรัมต่อเดซิลิตรในผู้หญิง) แพทย์จะให้ยาลดความดันอย่างน้อย 3 ชนิดร่วมกัน โดยจะมียาต้านเอซหรือยาปิดกั้นแองจิโอเทนซิน (ARB) เป็นหลัก ซึ่งจะสามารถช่วยชะลอการเสื่อมของไตได้ อีกทั้งยาทั้งสองชนิดนี้แพทย์ยังแนะนำใช้ในผู้ป่วยที่มีเบาร่วมด้วย จึงช่วยป้องกันภาวะไตเสื่อมจากเบาหวานและลดภาวะมีสารไข่ขาวในปัสสาวะ
8.6 ผู้ป่วยที่มีต่อมลูกหมากโตร่วมด้วย แพทย์จะให้ยาปิดกั้นแอลฟา (Alpha blockers) เช่น ดอกซาโซซิน (Doxazosin), พราโซซิน (Prazosin) ซึ่งจะช่วยรักษาอาการต่อมลูกหมากโตด้วย
8.7 ผู้หญิงตั้งครรภ์ที่เป็นโรคความดันโลหิตสูง แพทย์จะให้ยาปิดกั้นเบต้า, ไฮดราลาซีน (Hydralazine), เมทิลโดปา (Methyldopa)
8.8 ผู้สูงอายุที่มีภาวะความดันช่วงบนสูงเดี่ยว แพทย์จะให้ยาไฮโดรคลอโรไทอาไซด์และ/หรือยาต้านแคลเซียมชนิดที่ออกฤทธิ์ยาวในขนาดต่ำ หากยังไม่ได้ผลแพทย์จะค่อย ๆ ปรับขนาดยาเพิ่มขึ้นทีละน้อยอย่างช้า ๆ เพื่อระวังไม่ให้เกิดภาวะความดันตกในท่ายืน
9. การติดตามผลการรักษาโรคความดันโลหิตในช่วงแรกของการรักษาแพทย์จะนัดผู้ป่วยมาตรวจเดือนละ 1 ครั้ง แต่ถ้าผู้ป้วยมีความดันสูงมากจะนัดมาตรวจทุก 1-2 สัปดาห์ เมื่อควบคุมความดันได้ตามเป้าหมายแล้ว แพทย์จะนัดมาตรวจทุก 3-6 เดือน และตรวจทางห้องปฏิบัติการทุก 6-12 เดือน ซึ่งในการติดตามผู้ป่วยนั้น โดยทั่วไปแพทย์จะเน้นให้ผู้ป่วยปรับเปลี่ยนพฤติกรรมอย่างจริงจังและปรับยาที่ใช้ให้เหมาะสม รวมถึงซักถามอาการและตรวจดูภาวะแทรกซ้อนและผลข้างเคียงของยาที่อาจจะเกิดขึ้นได้
10. การดื้อต่อผลการรักษา(Resistant hypertension)
หมายถึง ผู้ป่วยที่รับประทานยาลดความดันร่วมกันตั้งแต่ 3 ชนิดขึ้นไป (รวมทั้งยาขับปัสสาวะ) จนเต็มขนาดของยาแล้ว แต่ยังไม่สามารถควบคุมความดันได้ตามเป้าหมาย แพทย์จะค้นหาสาเหตุและทำการแก้ไขสาเหตุที่ตรวจพบ (สาเหตุของผู้ป่วยความดันโลหิตสูงที่ดื้อต่อการรักษา ได้แก่ การวัดความดันไม่ถูกต้อง, การสั่งยาลดความดันให้ในขนาดน้อยเกินไป, ผู้ป่วยไม่ยอมรับประทานยาตามที่แพทย์สั่ง, ใช้ยาที่ทำให้ความดันโลหิตสูง, รับประทานอาหารที่มีโซเดียมสูง, น้ำหนักตัวขึ้นมากหรืออ้วน, ดื่มแอลกอฮอล์จัด, เป็นโรคความดันโลหิตสูงชนิดทราบสาเหตุ)
11. หากควบคุมความดันไม่ได้ตามเป้าหมายสงสัยว่าเป็นโรคความดันโลหิตสูงชนิดทราบสาเหตุ หรือมีภาวะแทรกซ้อนทางสมอง หัวใจ ตา หรือไต ซึ่งจำเป็นต้องทำการตรวจพิเศษเพิ่มเติมและให้การดูแลรักษาที่ซับซ้อน ควรปรึกษาแพทย์ผู้เชี่ยวชาญ
หมายเหตุ: ปัจจัยเสี่ยงในที่นี้หมายถึงปัจจัยเสี่ยงต่อการเกิดโรคหัวใจและหลอดเลือด
โรคความดันโลหิตสูงเป็นโรคเรื้อรังที่รักษาให้หายได้ยาก แต่ก็สามารถรักษาควบคุมได้เสมอถ้าเริ่มรักษาตั้งแต่แรก ปฏิบัติตามคำแนะนำของแพทย์ ปรับเปลี่ยนพฤติกรรม รับประทานอย่างถูกต้อง ครบถ้วน และไม่หยุดยาเอง
การปรับพฤติกรรมของผู้ป่วยความดันโลหิตสูง
การปรับเปลี่ยนพฤติกรรมเพื่อควบคุมความดันโลหิตสูงและเพื่อป้องกันโรคหัวใจและหลอดเลือด มีดังนี้
ซึ่งเป็นวิธีการกินอาหารที่ผู้เชี่ยวชาญยกให้เป็นสุดยอดการป้องกันและรักษาโรคนี้โดยการเน้นรับประทานผักและผลไม้ที่มีกากใยสูง (เพราะมีโพแทสเซียมมาก ซึ่งจะส่งผลดีต่อการควบคุมความดัน) ผลิตภัณฑ์นมที่มีไขมันต่ำ เมล็ดธัญพืช ถั่วต่าง ๆ ปลาที่อุดมไปด้วยกรดไขมันที่ดีต่อร่างกายให้มาก ๆ
ลดการบริโภคเนื้อสัตว์ใหญ่ (เนื้อแดง) แป้ง น้ำตาล ของหวาน ไขมันอิ่มตัวและคอเลสเตอรอล และลดการบริโภคอาหารเค็มหรือโซเดียม (เช่น ไข่เค็ม เนื้อเค็ม ปลาเค็ม น้ำพริก กะปิ ปลาร้า หนำเลี้ยบ อาหารที่ใส่หรือจิ้มเกลือ ของดองเกลือ น้ำปลา ซีอิ๊ว หรือซอสที่มีรสเค็ม ฯลฯ) โดยการจำกัดเกลือแกง (โซเดียมคลอไรด์) ให้น้อยกว่าวันละ 6 กรัม หรือ 1 ช้อนชา และลดการบริโภคอาหารที่ใส่ผงฟู (เช่น ขนมปัง ขนมสาลี่ ขนมถ้วยฟู) ผงชูรส และสารกันบูด (เช่น อาหารกระป๋อง อาหารสำเร็จรูป) รวมทั้งโซเดียมไบคาร์บอเนต (เช่น ยาธาตุน้ำแดง ยาเม็ดโซดามินต์)
และงดหรือลดการดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ โดยผู้ชายให้ดื่มได้ไม่เกินวันละ 2 หน่วยการดื่ม (Drink) ซึ่งเทียบเท่ากับวิสกี้ 90 มิลลิลิตร ไวน์ 300 มิลลิลิตร หรือเบียร์ 720 มิลลิลิตร ส่วนผู้หญิงให้ดื่มได้ไม่เกิน 1 หน่วยการดื่ม
2. งดการสูบบุหรี่ รวมถึงการใช้ยาเม็ดคุมกำเนิด
3. ลดน้ำหนักให้มีดัชนีมวลกาย (BMI) น้อยกว่า 25 กก./ม.2 (หรือถ้าลดได้น้อยกว่า 23 กก./ม.2 เลยได้ยิ่งดี)
4. หมั่นออกกำลังกายแบบแอโรบิกเป็นประจำให้ได้เกือบทุกวัน เช่น เดินเร็ว วิ่งเหยาะ ขี่จักรยาน ว่ายน้ำ อย่างน้อยวันละ 30 นาที
5. รักษาสุขภาพจิตให้ดี ไม่เครียด เข้าใจและยอมรับชีวิต รวมถึงการหมั่นฝึกผ่อนคลายความเครียดและบริหารสุขภาพจิตอยู่เสมอ เช่น สวดมนต์ ทำสมาธิ โยคะ รำมวยจีน ชี่กง ร้องเพลง เล่นดนตรี หรือทำงานอดิเรกต่าง ๆ ฯลฯ
คำแนะนำสำหรับผู้ป่วยความดันโลหิตสูง
1. ผู้ป่วยควรปฏิบัติตามคำแนะนำของแพทย์ พยาบาล อย่างเคร่งครัดและต่อเนื่อง รวมถึงปฏิบัติตัวตามคำแนะนำที่อธิบายไว้ในหัวข้อ “การปรับพฤติกรรมของผู้ป่วยความดันโลหิตสูง” เพื่อช่วยในการควบคุมความดันโลหิตให้เป็นปกติและช่วยป้องกันภาวะแทรกซ้อนต่าง ๆ เพราะถ้าผู้ป่วยปฏิบัติตัวได้ดี ความดันโลหิตอาจลดลงเป็นปกติโดยไม่ต้องใช้ยารักษาเลยก็ได้ (ถ้าเป็นในระดับที่ 1) หรือไม่ก็ช่วยลดขนาดของยาที่ใช้ลง (ถ้าเป็นระดับที่ 2)
2. ผู้ป่วยต้องรับประทานยาตามที่แพทย์สั่งให้ถูกต้อง ครบถ้วน และไม่หยุดยาเอง แม้ว่าจะรู้สึกว่าสบายดีหรือความดันลดลงแล้วก็ตามโดยการลดยาหรือหยุดยานั้นผู้ป่วยควรให้แพทย์ผู้รักษาเป็นผู้พิจารณา ซึ่งโดยทั่วไปแล้วเมื่อแพทย์ให้ยาจนความดันลดเป็นปกติได้ติดต่อกันนาน 1 ปี แพทย์อาจลดขนาดของยาลงทีละน้อย แล้วตรวจวัดความดันเป็นระยะ ๆ ถ้าความดันปกติแพทย์จะให้ยาในขนาดนั้น ๆ หรือค่อย ๆ ลดขนาดยาลงจนหยุดยาไปเลย แต่ยังต้องหมั่นตรวจวัดความดันผู้ป่วยต่อไปเรื่อย ๆ ถ้าความดันขึ้นสูงใหม่ก็ต้องให้ยาใหม่ หรือเพิ่มขนาดของยาขึ้นไปใหม่ (มีผู้ป่วยจำนวนไม่น้อยที่ต้องใช้ยาควบคุมความดันไปตลอดชีวิต)
3. ภาวะแทรกซ้อนจะเกิดขึ้นก็ต่อเมื่อผู้ป่วยปล่อยให้ดันโลหิตสูงอยู่นานเป็นแรมปี หากผู้ป่วยรักษาอย่างจริงจัง โอกาสที่จะเกิดภาวะแทรกซ้อนก็จะลดน้อยลงและสามารถมีชีวิตยืนยาวได้เช่นคนปกติดังนั้นผู้ป่วยที่เป็นโรคนี้จึงควรติดต่อรักษากับแพทย์อย่าได้ขาด แม้ว่าจะรู้สึกสบายดีแล้วหรือไม่มีอาการผิดปกติเลยก็ตามก็ควรหมั่นตรวจวัดความดันเป็นประจำ อาจเป็นเดือนละ 1-2 ครั้ง อาจวัดกันเองที่บ้านหรือไหว้วานให้เจ้าหน้าที่สาธารณสุขใกล้บ้านช่วยตรวจวัดให้ก็ได้ และควรลงสมุดบันทึกไว้ด้วยเพื่อนำไปให้แพทย์ดูในการตรวจครั้งต่อไป
4. ผู้ป่วยบางรายที่ตรวจวัดความดันที่บ้านจะมีค่าควาดมันปกติ แต่เมื่อไปตรวจวัดที่สถานพยาบาลอาจพบว่าความดันโลหิตสูงก็ได้ ซึ่งอาการลักษณะนี้จะเรียกว่า “White-coat hypertension” ผู้ป่วยในกลุ่มนี้จึงควรมีเครื่องวัดความดันไว้คอยตรวจวัดเองที่บ้าน เพราะจะช่วยประเมินค่าความดันได้ดีกว่า
5. วิธีการวินิฉัยโรคความดันโลหิตสูงรวมทั้งการติดตามผลการรักษาที่แน่นอนคือ “การตรวจวัดความดันโลหิต” เพราะการอาศัยแต่วิธีการสังเกตเพียงอย่างเดียวมักไม่แน่นอน เพราะโรคนี้ส่วนมากจะไม่มีอาการแสดงแต่อย่างใดคนทั่วไปมักเข้าใจผิดว่าความดันโลหิตสูงจะทำให้มีอาการปวดศีรษะ (ทำให้คิดว่าถ้าไม่มีอาการปวดศีรษะก็จะนึกว่าไม่เป็นความดันโลหิตสูง) ซึ่งในความเป็นจริงแล้วความดันโลหิตสูงที่จะแสดงอาการปวดศีรษะนั้นพบได้น้อย และอาการปวดศีรษะส่วนใหญ่ก็มักมาจากสาเหตุอื่น ๆ มากกว่าความดันโลหิตสูง เช่น ความเครียด ไมเกรน ฯลฯ
6. โรคความดันโลหิตสูงที่ต้องไปพบแพทย์ภายใน 24 ชั่วโมง คือ ความดันโลหิตที่สูงตั้งแต่ 180/110 มม.ปรอทขึ้นไป เพราะอาจเป็นอันตรายถึงชีวิตได้จากโรคหัวใจ สมอง ไต ล้มเหลว ส่วนโรคความดันโลหิตสูงที่ต้องไปพบแพทย์เป็นการฉุกเฉิน คือ ความดันโลหิตที่สูงตั้งแต่ 220/140 มม.ปรอทขึ้นไป เพราะเป็นอันตรายถึงชีวิตจากการทำงานล้มเหลวของอวัยวะสำคัญต่าง ๆ เช่น หัวใจ สมอง และไต
7. ไปพบแพทย์ตามนัดเสมอ และรีบไปพบแพทย์ก่อนนัดเมื่อมีอาการผิดปกติไปจากเดิม หรือเมื่ออาการต่าง ๆ แย่ลง หรือเมื่อมีความกังวลในอาการที่เป็นอยู่
8. รีบไปพบแพทย์ภายใน 24 ชั่วโมงหรือฉุกเฉิน (ขึ้นอยู่กับความรุนแรงของอาการ) เมื่อมีอาการปวดศีรษะมาก, เหนื่อยมากกว่าปกติมาก เท้าบวม (เป็นอาการของโรคหัวใจล้มเหลว), เจ็บแน่นหน้าอก ใจสั่น เหงื่อออกมาก จะเป็นลม (เป็นอาการของโรคหลอดเลือดหัวใจ ซึ่งต้องพบแพทย์เป็นการฉุกเฉิน), แขนขาอ่อนแรง พูดไม่ชัด คลื่นไส้ อาเจียน (เป็นอาการของโรคหลอดเลือดสมอง ซึ่งต้องพบแพทย์เป็นการฉุกเฉิน)
การป้องกันความดันโลหิตสูง
การป้องกันความดันโลหิตสูง
สำหรับคนทั่วไปอาจป้องกันไม่ให้เกิดโรคความดันโลหิตสูงได้โดยการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการใช้ชีวิตดังนี้
2. ควบคุมน้ำหนักตัวให้อยู่ในเกณฑ์ปกติ โดยให้มีค่าดัชนีมวลกาย (BMI) น้อยกว่า 23 กก./ม.2 ความยาวรอบเอวน้อยกว่า 90 เซนติเมตรในผู้ชาย และ 80 เซนติเมตรในผู้หญิง ด้วยการควบคุมอาหารและหมั่นออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ
3. ออกกำลังกายแบบแอโรบิกเป็นประจำ เช่น การเดินเร็ว วิ่งเหยาะ ขี่จักรยาน ว่ายน้ำ ครั้งละ 30-45 นาที สัปดาห์ละ 3-5 ครั้ง หรือวันเว้นวัน
4. พักผ่อนให้เพียงพอและรักษาสุขภาพจิตให้ดีอยู่เสมอ
5. ลดปริมาณของเกลือโซเดียมที่บริโภคไม่ให้เกินวันละ 2.4 กรัม (เทียบเท่าเกลือแกง 6 กรัม หรือประมาณ 1 ช้อนชา)
6. ถ้าเป็นผู้ดื่มแอลกอฮอล์อยู่แล้ว สำหรับผู้ชายควรจำกัดปริมาณของแอลกอฮอล์ให้ไม่เกินวันละ 2 หน่วยการดื่ม (เทียบเท่ากับวิสกี้ 90 มิลลิลิตร ไวน์ 300 มิลลิลิตร หรือเบียร์ 720 มิลลิลิตร) ส่วนผู้หญิงและผู้ที่มีน้ำหนักตัวน้อยควรจำกัดปริมาณของการดื่มแอลกอฮอล์ให้ไม่เกินวันละ 1 หน่วยการดื่ม (เทียบเท่ากับวิสกี้ 45 มิลลิลิตร ไวน์ 3150 มิลลิลิตร หรือเบียร์ 360 มิลลิลิตร)
7. ปรึกษาแพทย์เกี่ยวกับยาที่ใช้อยู่เพราะอาจมียาบางตัวที่ทำให้เกิดความดันโลหิตสูงได้ ส่วนการใช้ยาคุมกำเนิดแนะนำว่าควรปรึกษาแพทย์
8. ผู้ที่มีอายุตั้งแต่ 18 ปีขึ้นไป แม้ว่าจะยังรู้สึกสบายดีก็ควรไปตรวจสุขภาพซึ่งรวมถึงการตรวจวัดความดันโลหิตอย่างน้อยทุก 2 ปี ส่วนผู้ที่มีอายุตั้งแต่ 35 ปีขึ้นไป แนะนำว่าควรไปตรวจวัดความดันโลหิตอย่างน้อยปีละ 1 ครั้ง หรือตรวจบ่อยตามที่แพทย์หรือพยาบาลแนะนำ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในผู้ที่มีรูปร่างอ้วนหรือมีพ่อแม่พี่น้องเป็นโรคนี้ (อาจเป็นสถานพยาบาลใกล้บ้านก็ได้ เช่น คลินิกแพทย์ สถานีอนามัย ศูนย์บริการสาธารณสุข)
ความดันโลหิตคืออะไร ค่าความดันโลหิตบอกอะไรได้บ้าง
ความดันโลหิตคือแรงดันในหลอดเลือดแดงเฉลี่ย อันเกิดจากการที่หัวใจสูบฉีดเลือดไปเลี้ยงทั่วร่างกาย และเราสามารถวัดค่าความดันโลหิตได้จากเครื่องวัดความดันโลหิตและอัตราการเต้นของหัวใจ ทั้งนี้การวัดค่าความดันโลหิตจะวัดเป็น 2 ค่าคือ
1. แรงดันโลหิตขณะหัวใจสูบฉีดเลือดออกมา หรือความดันตัวบน (Systolic Blood Pressure)
2. แรงดันที่ยังคงค้างอยู่ในหลอดเลือดแดงขณะที่หัวใจคลายตัว (ไม่ได้สูบฉีดเลือดออกมา) หรือความดันตัวล่าง (Diastolic Blood Pressure)
ความดันโลหิตปกติ คือ 120/80-139/89 มม.ปรอท แต่ทั้งนี้ค่าความดันโลหิตสามารถเปลี่ยนแปลงได้ตามเหตุปัจจัยต่าง ๆ เช่น อารมณ์ ความเครียด ความตื่นเต้น การออกกำลังกาย หรือกิจกรรมที่กระตุ้นการบีบตัวของหัวใจ ส่งผลให้แรงดันเลือดเพิ่มสูงขึ้น เป็นเหตุให้ความดันเลือดมีค่าเกินกว่าภาวะปกติชั่วคราว
อย่างไรก็ตาม สมาคมโรคหัวใจแห่งสหรัฐอเมริกาได้จำกัดค่าความดันโลหิตใหม่ขึ้นมา โดยระดับความดันโลหิตที่ปกติไปจนถึงความดันโลหิตสูงจนเสี่ยงอันตราย มีเกณฑ์ดังนี้
ความดันเลือดของผู้หญิงและค่าความดันของผู้ชายอาจไม่ได้ต่างกันมากนัก ด้วยเพราะเพศไม่ใช่ปัจจัยที่ทำให้ค่าความดันโลหิตต่างกัน แต่ถึงอย่างนั้นจากสถิติก็พบว่า เพศชายมีความเสี่ยงเป็นโรคความดันโลหิตสูงกว่าเพศหญิง ซึ่งก็อาจเป็นเพราะผู้ชายมีปัจจัยเสี่ยงอย่างโรคอ้วนลงพุง พฤติกรรมสูบบุหรี่ รวมไปถึงการดื่มแอลกอฮอล์มากกว่าผู้หญิงนั่นเอง
ความดันสูง กินอะไรดี
โรคความดันโลหิตสูงเราสามารถดูแลตัวเองโดยการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการกินอาหารได้ และอาหารที่คนเป็นความดันสูงควรกินก็มีดังนี้เลยค่ะ
คนที่มีภาวะความดันโลหิตสูง ห้ามกินอาหารต่อไปนี้ หรืออย่างน้อยควรหลีกเลี่ยงอาหารเหล่านี้ให้ไกล
- ลดการกินเค็ม เช่น อาหารหมักดอง ไข่เค็ม ปลาเค็ม กะปิ เป็นต้น
- หลีกเลี่ยงการเติมรสเค็มในอาหาร ไม่ว่าจะเป็นการเติมเกลือ น้ำปลา ซีอิ๊ว ซอสปรุงรส หรือผงชูรสในการปรุงอาหารก็ตาม
- หลีกเลี่ยงการกินขนมกรุบกรอบ เช่น ข้าวเกรียบทอด มันฝรั่งทอด เนื่องจากมีโซเดียมสูง
- ลดการกินอาหารที่ใส่ผงฟู เช่น ขนมปัง ขนมถ้วยฟู เพราะในผงฟูมีโซเดียมไบคาร์บอเนต
- โรคความดันโลหิตสูง รักษาได้ แค่หลีกให้ไกลจากโซเดียม
ความดันสูงรักษาอย่างไร
สามารถทำได้ 2 ทางคือ การใช้ยา และไม่ใช้ยา โดยในผู้ป่วย โรคความดันโลหิตสูง ที่เริ่มรู้ตัวว่าเป็น แพทย์จะสามารถรักษาโรคความดันโลหิตสูงได้ โดยป้องกันไม่ให้เกิดโรคแทรกซ้อน แต่สำหรับผู้ที่มีโรคแทรกซ้อนร่วมด้วย แพทย์จะต้องให้ยา และพยายามควบคุมระดับความดันให้อยู่ในเกณฑ์ที่ปกติ
ความดันสูงควรดูแลตัวเองอย่างไร
- คุมอาหาร ลดอาหารหวาน มัน เค็ม ค่อย ๆ ปรับมารับประทานอาหารรสจืด
- ออกกำลังกายอย่างน้อยสัปดาห์ละ 3 วัน เพื่อช่วยให้ระบบไหลเวียนโลหิตดีขึ้น
- งดสูบบุหรี่และดื่มสุรา
- หลีกเลี่ยงความเครียด
- ปฏิบัติตามคำสั่งของแพทย์อย่างเคร่งครัด โดยเฉพาะการกินยา และมาพบหมอตามนัด
ยาลดความดันหมายถึงยาที่มีคุณสมบัติอะไร?
ยาลดความดัน หรือยาลดความดันเลือดสูง หรือยาลดความดันโลหิตสูง (Antihyperten sive drug) เป็นยาที่ใช้ลดความดันโลหิตที่สูงเกินปกติโดยมีเป้าหมายเพื่อควบคุมระดับความดันโลหิตให้เข้าสู่ภาวะปกติมากที่สุด เพื่อชะลอความรุนแรงของโรค และเพื่อลดอัตราการตายเนื่องจากภาวะแทรกซ้อนที่อาจเกิดกับหัวใจ ตา ไต สมอง และกับหลอดเลือดขนาดเล็กๆทั่วร่างกาย
ยาลดความดันมีกี่ประเภทอะไรบ้าง?
แบ่งยาลดความดันตามกลไกการออกฤทธิ์ของตัวยาได้ดังนี้
1. ยาขับปัสสาวะ (Diuretics)
1.1 ยาขับปัสสาวะกลุ่มไทอะไซด์ (Thiazide diuretics) เช่น ไฮโดรคลอโรไทอะไซด์(Hydrochlorothiazide, HCTZ), อินดาพาไมด์ (Indapamide), คลอธาลิโดน (Chlorthalidone)
1.2 ยาขับปัสสาวะกลุ่มลูปไดยูเรติก (Loop diuretics, ยาที่ออกฤทธิ์ที่หน่วยไต) เช่น ยาฟูโรซีไมด์ (Furosemide), เอทธาครินิคแอซิด (Ethacrynic acid), ทอร์ซีไมด์ (Torsemide)
1.3 ยาขับปัสสาวะชนิดที่ลดการขับโพแทสเซียมออกจากร่างกายทางปัสสาวะ(Potassium-sparing diuretics) เช่น ยาอะมิโลไรด์ (Amiloride), ไตรแอมเทรีน (Triamterene), สไปโรโนแล็กโทน (Spironolactone), อีพลีรีโนน (Eplerenone)
1.4 ยาขับปัสสาวะกลุ่มออสโมติก (Osmotic diuretics, ยาที่ลดการดูดซึมกลับของน้ำและโซเดียมจากปัสสาวะกลับเข้าสู่ร่างกาย) เช่น ยาแมนนิทอล (Mannitol), ซอร์บิทอล (Sorbitol)
2. ยาที่ออกฤทธิ์ลดการทำงานของระบบประสาทซิมพาธีติก (Sympathoplegic agents)
2.1 ยาออกฤทธิ์ปิดกั้นการทำงานของเบต้ารีเซ็ปเตอร์ (Beta adrenoceptor blockers ,Beta blockers) เช่น ยาโพรพราโนลอล (Propranolol), นาโดลอล (Nadolol), พินโดลอล(Pindolol), ทิโมลอล (Timolol), อะทีโนลอล (Atenolol), เมโทโพรลอล (Metoprolol), ไบโซโพรลอล (Bisoprolol), ลาบีทาลอล (labetalol), คาร์วีไดลอล (Carvedilol)
2.2 ยาออกฤทธิ์ปิดกั้นการทำงานของอัลฟ่า 1 รีเซ็ปเตอร์ (Alpha1 adrenoceptor blockers, Alpha1 blockers) เช่น ยาพราโซซิน (Prazosin), ด็อกซาโซซิน (Doxa zosin)
2.3 ยาที่ออกฤทธิ์ต่อระบบประสาทส่วนกลาง (Centrally acting agents) เช่น ยา โคลนิดีน(Clonidine), เมทิลโดปา (Methyldopa), รีเซอร์พีน (Reserpine)
3. ยาที่ออกฤทธิ์ลดการทำงานของระบบ Renin-angiotensin-aldosterone system (RAAS, ระบบที่เกี่ยวข้องกับการทำงานของไตและฮอร์โมน/สารต่างๆที่เกี่ยวข้องกับการคงความดันโลหิตของร่างกาย)
3.1 ยาเอซีอีอินฮิบิเตอร์ (ACE inhibitors, ACEI) เป็นยาที่ออกฤทธิ์ยับยั้งเอนไซม์แองจิโอเทนซินคอนเวอร์ติ้ง (Angiotensin converting) ที่ช่วยควบคุมความดันเลือด เช่น ยาอีนาลาพริล (Enalapril), ไลซิโนพริล (Lisinopril), แคปโตพริล (Captopril), รามิพริล (Ramipril), เพอรินโดพริล(Perindopril)
3.2 ยาที่ออกฤทธิ์ปิดกั้นที่ตัวรับ (Receptor) แอนจิโอเทนซิน 2 (Angiotensin II receptorblockers, ARBs) เช่น ยาลอซาร์แทน (Losartan), วาลซาร์แทน (Valsar tan), เออร์บีซาร์แทน(Irbesartan), แคนดิซาร์แทน (Candesartan), เทลมิซาร์แทน (Telmisartan), โอล์มีซาร์แทน(Olmesartan)
4. ยากลุ่มต่างๆที่ขยายหลอดเลือด
4.1 ยากลุ่มปิดกั้นช่องประจุแคลเซียม (Calcium channel blockers, CCBs) เช่น ไนเฟดิปีน(Nifedipine), ฟิโลดิปีน (Felodipine), แอมโลดิปีน (Amlodipine), มานิดิปีน (Manidipine), เวอราปามิล (Verapamil), ดิลไทอะเซม (Diltiazem)
4.2 ยากลุ่มไนเตรท (Nitrate) เช่น ยาไอโซซอร์ไบด์โมโนไนเตรต (Isosorbidemononitrate, ISMN), ไอโซซอร์ไบด์ไดไนเตรต (Isosorbide dinitrate, ISDN), ไนโตรกลีเซอรีน (Nitroglycerin)
4.3 ยาขยายหลอดเลือดชนิดอื่นๆเช่น ไฮดราลาซีน (Hydralazine), ไมนอกซิดิล(Minoxidil)
ยาลดความดันมีรูปแบบจัดจำหน่ายอย่างไร?
รูปแบบยาลดความดัน
มีรูปแบบจัดจำหน่ายดังนี้เช่น
ยาเม็ด (Tablet)
ผงยาปราศจากเชื้อ (Sterile powder)
ยาเตรียมปราศจากเชื้อ (Sterile solution)
ยาเม็ดอมใต้ลิ้น (Sublingual tablet) เช่น ไอโซซอร์ไบด์ไดไนเตรต
แผ่นแปะผิวหนัง (Transdermal Patch) เช่น ไนโตรกลีเซอรีน
ยาลดความดันมีข้อบ่งใช้อย่างไร?
ยาลดความดันมีข้อบ่งใช้ดังนี้เช่น
1. ยาขับปัสสาวะ
นอกจากใช้เป็นยาลดความดันโลหิตยังใช้ขับปัสสาวะเพื่อรักษาภาวะบวมน้ำจากโรคต่างๆเช่น หัวใจล้มเหลว ตับแข็ง ไตวาย น้ำท่วมปอด/ปอดบวมน้ำ และยังมีข้อบ่งใช้อื่นๆดังนี้เช่น
ยาขับปัสสาวะกลุ่มไทอะไซด์ ใช้รักษาโรคนิ่วในไต โรคกระดูกพรุน โรคเบาจืดที่ สาเหตุเกิดจากความผิดปกติของไต (Nephrogenic diabetes insipidus) และลดปริมาณน้ำในหูชั้นในในผู้ป่วยโรคเมเนียร์ (Meniere's disease, โรคเวียน ศีรษะเรื้อรังที่เกิดจากหูชั้นใน)
ยาขับปัสสาวะกลุ่มลูปไดยูเรติก ใช้รักษาภาวะโพแทสเซียมในเลือดสูง (Hyperka lemia) แคลเซียมในเลือดสูง (Hypercalcemia) โซเดียมในเลือดต่ำ (Hyponatre mia) และใช้ขับสารพิษที่เกินขนาดในเลือด เช่น โบรไมด์ (Bromide), ฟลูออไรด์ (Fluoride) และไอโอไดด์ (Iodide)
ยาขับปัสสาวะชนิดที่ลดการขับโพแทสเซียม ใช้ร่วมกับยาขับปัสสาวะชนิดอื่นหรือใช้แทนเมื่อผู้ป่วยเกิดภาวะโพแทสเซียมในเลือดต่ำ รักษากลุ่มอาการคอนน์ (Conn’s syndrome, กลุ่มอาการมีความดันโลหิตสูงร่วมกับมีโพแทสเซียมในเลือดต่ำ) หรืออีกชื่อคือ ไฮเปอร์อัลโดสเตอโรนิสซึม (Hyperaldosteronism) ยาแมนนิทอล (Mannitol) ใช้ลดความดันลูกตาในผู้ป่วยโรคต้อหินมุมปิด
2. ยาที่ออกฤทธิ์ลดการทำงานของระบบประสาทซิมพาธีติก
นอกจากใช้เป็นยาลดความดันโลหิตแล้วยังมีข้อบ่งใช้อื่นๆดังนี้
ยาในกลุ่ม Beta blockers ใช้รักษาโรคกล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือด หัวใจเต้นเร็ว หัว ใจล้มเหลวกล้ามเนื้อหัวใจเสื่อม
ยาในกลุ่ม Alpha1 blockers ใช้รักษาโรคต่อมลูกหมากโต
3. ยาที่ออกฤทธิ์ลดการทำงานของระบบ Renin-angiotensin-aldosterone system (RAAS)
ใช้เป็นยาลดความดันโลหิตและมีข้อบ่งใช้อื่นๆดังนี้เช่น
ยากลุ่ม ACE inhibitors ใช้รักษาโรคหัวใจล้มเหลวและป้องกันภาวะไตวายจากโรคเบาหวาน
4. ยาขยายหลอดเลือดกลุ่มต่างๆ
นอกจากใช้เป็นยาลดความดันโลหิตยังมีข้อบ่งใช้อื่นๆ ดังนี้เช่น
ยาในกลุ่ม Calcium channel blockers ใช้รักษาภาวะความดันโลหิตสูงวิกฤต (Hypertensive emergency) รักษาโรคกล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือดและป้องกันอาการปวดศีรษะไมเกรน
ยากลุ่มไนเตรท ใช้รักษาภาวะหัวใจล้มเหลวและกล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือด
มีข้อห้ามใช้ยาลดความดันอย่างไร?
1. ห้ามใช้ในผู้ที่มีประวัติแพ้ยานั้นๆหรือแพ้ส่วนประกอบอื่นๆของยา
2. ห้ามใช้ยาขับปัสสาวะกลุ่มไทอะไซด์และฟูโรซีไมด์ในผู้ที่มีประวัติแพ้ยาซัลฟา (Sulfa drug)
3. ห้ามใช้ยาขับปัสสาวะปริมาณมากในผู้ป่วยโรคตับแข็ง ไตวาย และหัวใจล้ม เหลว
4. ห้ามรับประทานยาขับปัสสาวะหลังอาหารเย็นหรือก่อนนอนเพราะจะทำให้ปวดปัสสาวะตอนกลางคืนจึงรบกวนการนอนหลับ
5. ห้ามใช้ยาในกลุ่ม Beta blockers ในผู้ป่วยโรคหืด โรคหัวใจล้มเหลวชนิดรุนแรง โรคซึมเศร้าอย่างรุนแรง และภาวะหลอดเลือดส่วนปลาย (มือเท้า แขน ขา) ตีบ
6. ห้ามใช้ยาในกลุ่ม ACE inhibitors ในผู้ป่วยที่มีภาวะหลอดเลือดไตตีบตัน เพราะอาจทำให้ไตวายได้
7. ห้ามบดเคี้ยวหรือหักยาเม็ดรูปแบบที่เป็นยาออกฤทธิ์เนิ่นนาน เพราะทำให้ยาเสียคุณสมบัติในการออกฤทธิ์นานเป็นพิเศษ และอาจทำให้ร่างกายได้รับยาในปริมาณมากเกินไปจนทำให้ความดันโลหิตตกลงอย่างรวดเร็วจนหน้ามืดหรือหมดสติได้
มีข้อควรระวังการใช้ยาลดความดันอย่างไร?
1. ระวังการใช้ยาขับปัสสาวะชนิดที่ลดการขับโพแทสเซียมร่วมกับการใช้ยาในกลุ่ม ACE inhibitors เพราะอาจทำให้ระดับโพแทสเซียมในเลือดสูง
2. ระวังการใช้ยาในกลุ่ม Beta blockers ในผู้ป่วยโรคไขมันในเลือดสูง เพราะยาทำให้ระดับไขมันดี (HDL) ลดลง และระวังการใช้ยานี้ในผู้ป่วยโรคเบาหวานเพราะยานี้ทำให้ระดับไตรกลีเซอไรด์ในเลือดเพิ่มขึ้น
3. ระวังการใช้ยาในกลุ่ม Beta blockers ร่วมกับยาขับปัสสาวะเนื่องจากยาทั้งสองกลุ่มนี้ มีผลทำให้ระดับน้ำตาลในเลือดสูงขึ้นจึงอาจเกิดภาวะเบาหวานได้
4. ผู้ป่วยที่ได้รับยาในกลุ่ม Alpha1 blockers ในครั้งแรกๆอาจทำให้ความดันโลหิตลดลงอย่างรวดเร็วทำให้หน้ามืดหรือเป็นลมได้
5. ระวังการใช้ยาเวอราปามิล (Verapamil) และยาดิลไทอะเซม (Diltiazem) ในผู้ป่วยโรคหัวใจล้มเหลวเพราะยาดังกล่าวมีผลกดการทำงานของหัวใจ
อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยาลดความดันมีอะไรบ้าง?
1. ยาขับปัสสาวะกลุ่มไทอะไซด์ (Thiazide)
ทำให้เกิดการเสียสมดุลของเกลือแร่ในร่างกาย ได้แก่ภาวะโพเทสเซียมในเลือดต่ำ (Hypokalemia) โซเดียมในเลือดต่ำ (Hyponatramia) น้ำ ตาลในเลือดสูง (Hyperglycemia) กรดยูริคในเลือดสูง (Hyperuricemia) และการเสื่อมสมรรถ ภาพทางเพศในผู้ชาย/นกเขาไม่ขัน (Impotence)
2. ยาขับปัสสาวะกลุ่มลูปไดยูเรติก
ยาในกลุ่มนี้มีอาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยาคล้ายกับยาปัสสาวะกลุ่มไทอะไซด์ และยามีความเป็นพิษต่อหูชั้นในจึงมีผลต่อการได้ยินได้ (Ototoxicity)
3. ยาขับปัสสาวะชนิดที่ลดการขับโพแทสเซียม
ทำให้เกิดภาวะโพแทสเซียมในเลือดสูง(Hyperkalemia) และภาวะเต้านมโตในเพศชาย (Gynecomastia) เช่น จากการใช้ยาสไปโรโนแล็กโทน (Spironolactone)
4. ยาในกลุ่ม Beta blockers
อาจทำให้เกิดภาวะหัวใจเต้นช้าผิดปกติ (Bradycardia) ระดับน้ำตาลในเลือดสูงขึ้นจากภาวะร่างกายไวต่อน้ำตาลกลูโคส (Glucose intolerance) ส่งผลในระบบประสาทส่วนกลางเช่น ซึมเศร้า นอนไม่หลับ ฝันร้าย และภาวะเสื่อมสมรรถภาพทางเพศ(ชาย)
5. ยาในกลุ่ม Alpha1 blockers
ทำให้เกิดภาวะความดันเลือดต่ำจากการเปลี่ยนท่าทาง (Posturalhypotension) ปวดศีรษะและอ่อนเพลีย
6. ยาที่ออกฤทธิ์ต่อระบบประสาทส่วนกลาง
อาจทำให้หดหู่/ซึมเศร้า ฝันร้าย ง่วงซึม ปากแห้ง
7. ยาในกลุ่ม ACE inhibitors
มีอาการไม่พึงประสงค์ที่พบบ่อยคือ ไอแห้งๆ/ไอไม่มีเสมหะ อาการอื่นๆเช่น อาการบวมใต้ชั้นผิวหนัง/แองจิโออีดีมา (Angioedema) โพแทสเซียมในเลือดสูง ความดันโลหิตลดต่ำลงอย่างรวดเร็วเมื่อเริ่มใช้ยาครั้งแรกๆ (First dose hypotension)
8. ยาในกลุ่ม ARBs (Angiotensin II receptor blockers)
มีอาการไม่พึงประสงค์คล้ายกับ ยาในกลุ่มACE inhibitors แต่ทำให้เกิดอาการไอแห้งๆและอาการบวมใต้ชั้นผิวหนัง (Angio edema) น้อยกว่าอย่างเด่นชัด
9. ยาในกลุ่ม Calcium channel blockers เช่น
ไนเฟดิปีน (Nifedipine) ฟิโลดิปีน (Felodi pine) แอมโลดิปีน (Amlodipine) อาจทำให้เกิดอาการเท้าบวม (Peripheral edema) ปวดศีรษะ และหน้าแดงได้ส่วนเวอราปามิล (Verapamil) และดิลไทอะเซม (Diltiazem) ทำให้ท้องผูกได้
การใช้ยาลดความดันในหญิงตั้งครรภ์หรือให้นมบุตรควรเป็นอย่างไร?
การใช้ยาลดความดันในหญิงตั้งครรภ์หรือให้นมบุตรควรเป็นดังนี้เช่น
1. หญิงตั้งครรภ์ควรหยุดยาลดความดันในกลุ่ม ACE inhibitors, กลุ่ม ARBs/Angiotensin IIreceptor blocker และยาขับปัสสาวะทันที เพราะยาเหล่านี้อาจทำให้เกิดความผิด ปกติกับทารกในครรภ์ได้
2. ยาลดความดันที่แพทย์มักเลือกใช้เป็นอันดับแรกในหญิงตั้งครรภ์คือ เมทิลโดปา (Methyldopa) ซึ่งพบว่ามีความปลอดภัยต่อทารกในครรภ์มากที่สุด ส่วนยาที่เป็นตัว เลือกต่อมาได้แก่ เมโทโพรลอล(Metoprolol) ไฮดราลาซีน (Hydralazine) และไนเฟดิปีน (Nifedipine)
3. ถ้าผู้ป่วยเกิดภาวะความดันโลหิตสูงหลังจากตั้งครรภ์/ครรภ์เป็นพิษ (Pre-eclamsia) สามารถใช้ยาไฮดราลาซีน, ไนเฟดิปีน และยา Beta blockers เช่น ลาบีทาลอลในการรักษาได้
การใช้ยาลดความดันในผู้สูงอายุควรเป็นอย่างไร?
การใช้ยาลดความดันในผู้สูงอายุควรเป็นดังนี้เช่น
1. ควรติดตามระดับความดันโลหิตของผู้สูงอายุในท่านั่งหรือท่านอนเปรียบเทียบกับท่ายืน เพราะผู้ป่วยมักมีภาวะความดันโลหิตต่ำขณะเปลี่ยนอิริยาบถ อาจทำให้หน้ามืดเกิดการล้มกระ ดูกหักได้
2. ควรเลือกใช้ยาขับปัสสาวะกลุ่มไทอะไซด์ (Thiazide) เป็นกลุ่มแรกในผู้ป่วยสูงอายุเนื่อง จากยามีประสิทธิภาพในการป้องกันการเกิดภาวะแทรกซ้อนต่ออวัยวะต่างๆในร่างกาย
3. การเลือกใช้ยาลดความดันโลหิตในผู้สูงอายุควรพิจารณาถึงโรคร่วม/โรคประจำตัวอื่นๆในผู้ป่วยสูงอายุแต่ละรายเช่น ไม่ควรใช้ยาเมทิลโดปา (Methyldopa) ในผู้ป่วยสูงอายุที่เป็นโรคซึมเศร้าเพราะอาจทำให้อาการของโรคซึมเศร้าแย่ลง เนื่องจากยานี้มีผลข้างเคียงคือทำให้เกิดอาการซึมเศร้า วิตกกังวล ฝันร้าย
การใช้ยาลดความดันในเด็กควรเป็นอย่างไร??
การใช้ยาลดความดันในเด็กควรเป็นดังนี้เช่น
1. ยาลดความดันที่แพทย์นิยมใช้ในเด็กโดยเป็นยาที่สามารถลดความดันได้ดีและปลอดภัยตั้งแต่ในทารกแรกเกิดได้แก่ ยาไฮดราลาซีน (Hydralazine) และยาในกลุ่ม Calcium channel blockers เช่น แอมโลดิปีน (Amlodipine) ไนเฟดิปีน (Nifedipine) นอกจากนี้ยังสามารถใช้ยาในกลุ่ม Beta blockers ซึ่งมีการใช้มานานในผู้ป่วยเด็กได้เช่นกัน
2. ไม่ควรใช้ยาเมทิลโดปา (Methyldopa) เป็นยาตัวเลือกแรกในเด็กเนื่องจากผลข้างเคียงคือทำให้เกิดอาการซึมเศร้า วิตกกังวล ฝันร้าย
3. ผู้ปกครองควรดูแลเด็กโดยให้ปรับเปลี่ยนพฤติกรรมร่วมด้วยกับการใช้ยาลดความดันเพื่อช่วยเพิ่มประสิทธิภาพในการลดความดันเช่น ลดน้ำหนัก ลดการบริโภคอาหารรสเค็ม รับประ ทานผักและผลไม้ ลดการดูทีวี เล่นเกมส์ และควรออกกำลังกายแบบแอโรบิก 30 นาทีอย่างน้อย 3 วัน/สัปดาห์ ี
ความดันที่เหมาะสมเป็นอย่างไร
แพทย์จะทำการรักษาความดันโลหิตสูงได้โดยดูผลวินิจฉัยของโรคเป็นหลัก เพราะโรคความดันโลหิตสูงสามารถรักษาให้หายขาดได้หกาทราบถึงสาเหตุการเกิดโรคที่แท้จริง โดยจะแตกต่างไปแล้วแต่ต้นเหตุที่ทำให้ความดันโลหิตสูงขึ้น ทั้งนี้ ค่าความดันโลหิตที่เหมาะสมในแต่ละบุคคลจะขึ้นอยู่กับสุขภาพและอายุของผู้ป่วยดังนี้
- ผู้ใหญ่สุขภาพดี อายุมากกว่า 60 ปีขึ้นไป ควรมีค่าความดันโลหิตน้อยกว่า 150/90 มิลลิเมตรปรอท
- ผู้ใหญ่สุขภาพดี อายุน้อยกว่า 60 ปีขึ้นไป หรือผู้ที่มีโรคประจำตัว เช่น โรคเบาหวาน โรคไต โรคหลอดเลือดหัวใจ ควรมีค่าความดันโลหิตน้อยกว่า 140/90 มิลลิเมตรปรอท
เบื้องต้นแพทย์จะแนะนำให้ผู้ป่วยปรับพฤติกรรมการรับประทาน โดยเลือกรับประทานอาหารที่ดีต่อสุขภาพมากขึ้น เน้นผักและผลไม้ เลือกอาหารประเภทปลาที่อุดมด้วยกรดไขมันอิ่มตัว หลีกเลี่ยงเนื้อสัตว์สีแดง อาหารไขมันสูง มีโซเดียมปริมาณมาก ดื่มแอลกอฮอล์ในปริมาณที่ไม่มากเกินไป และเลิกสูบหรี่
นอกเหนือจากการรับประทานอาหารและการออกกำลังกาย แพทย์อาจใช้ยารักษาควบคู่ไปด้วย เพื่อช่วยลดระดับความดันโลหิตให้ลดลง ซึ่งยาที่ใช้รักษาโรคความดันโลหิตสูงมีหลักการทำงานและออกฤทธิ์ที่แตกต่างกัน อาจเป็นการไปหยุดหรือลดกระบวนการทำงานของร่างกายในบางส่วน โดยจะใช้รักษาตามสาเหตุที่ทำให้เกิดความดันโลหิตสูง 
สำหรับการใช้ยาเพื่อรักษาโรคความดันโลหิตสูง ผู้ป่วยส่วนใหญ่อาจต้องรับประทานยาไปตลอดชีวิต แต่ในบางรายที่สามารถควบคุมระดับความดันโลหิตให้อยู่ในเกณฑ์ที่ดีและปรับพฤติกรรมที่เสี่ยงต่อการเกิดโรค เช่น เลิกสูบบุหรี่หรือลดน้ำหนักส่วนเกินลงได้เป็นระยะเวลานานตั้งแต่ 3 ปีขึ้นไป อาจไม่จำเป็นต้องรับประทานยาไปตลอด ซึ่งแพทย์จะเป็นผู้ให้คำแนะนำถึงระยะเวลาในการใช้ยาที่เหมาะสม ทั้งนี้ผู้ป่วยไม่ควรหยุดรับประทานยาเองในกรณีที่เกิดผลข้างเคียงขึ้น แต่ควรปรึกษาแพทย์ถึงผลข้างเคียงนั้น ๆ โดยแพทย์อาจมีการปรับเปลี่ยนปริมาณยาหรือเปลี่ยนยาชนิดใหม่ให้ทดแทน นอกจากนี้ผู้ป่วยควรมีการตรวจวัดความดันโลหิตอย่างสม่ำเสมอ เพราะความดันโลหิตสามารถเปลี่ยนแปลงได้แม้อยู่ในช่วงการใช้ยา
ทำไมต้องทานยาลดความดัน
หากไม่ได้รับการักษาหรือปล่อยให้ความโลหิตสูงเป็นเวลานาน ๆ ผู้ป่วยมักจะเกิดความผิดปกติของอวัยวะที่สำคัญต่าง ๆ ตามมา เช่น สมอง ประสาทตา หัวใจ ไต หลอดเลือดแดงใหญ่ และหลอดเลือดแดงส่วนปลาย ซึ่งจะส่งผลให้เกิดความพิการและเสียชีวิตได้ เนื่องจากความดันโลหิตสูงจะทำให้หลอดเลือดแดงแทบทุกส่วนของร่างกายเสื่อม เกิดภาวะหลอดเลือดแดงแข็ง (Atherosclerosis) หลอดเลือดตีบ เลือดไปเลี้ยงอวัยวะไม่ได้ โดยภาวะแทรกซ้อนที่สำคัญนั้น ได้แก่
- สมอง อาจเกิดภาวะหลอดเลือดสมองตีบหรือแตก กลายเป็นโรคอัมพาตครึ่งซีกซึ่งเป็นภาวะแทรกซ้อนที่พบได้บ่อย บางรายถ้าเป็นเรื้อรังอาจกลายเป็นโรคความจำเป็นเสื่อม สมาธิลดลง นอกจากนี้ ในรายที่มีหลอดเลือดฝอยในสมองส่วนสำคัญแตกก็อาจทำให้เสียชีวิตได้อย่างรวดเร็ว หรือในรายที่มีความดันโลหิตสูงรุนแรงที่เกิดขึ้นอย่างฉับพลันก็อาจทำให้เกิดอาการปวดศีรษะ ซึม เพ้อ ชัก หรือหมดสติได้ ซึ่งเรียกว่า “Hypertensive encephalopathy”
- หัวใจ จะทำให้หัวใจห้องล่างซ้ายโต (LVH) ซึ่งถ้าปล่อยให้เป็นมากขึ้นจะทำให้เกิดภาวะแทรกซ้อนร้ายแรงอื่น ๆ เกี่ยวกับหัวใจตามมาได้ และโรคนี้ยังอาจทำให้หลอดเลือดที่เลี้ยงหัวใจตีบกลายเป็นโรคหัวใจขาดเลือด มีอาการเจ็บแน่นหน้าอก ซึ่งถ้าเป็นรุนแรงอาจเกิดโรคกล้ามเนื้อหัวใจตาย นอกจากนี้ ยังอาจทำให้เกิดภาวะหัวใจวาย ซึ่งจะทำให้มีอาการบวม หอบเหนื่อย นอนราบไม่ได้ ส่วนในรายที่มีความดันโลหิตสูงรุนแรง อาจตรวจพบหัวใจเต้นมากกว่า 120 ครั้งต่อนาที และจังหวะไม่สม่ำเสมอจากหัวใจห้องบนเต้นแผ่นระรัว
- ตา จะเกิดภาวะเสื่อมของหลอดเลือดแดงภายในลูกตาอย่างช้า ๆ ในระยะแรกหลอดเลือดจะตีบ แต่ต่อมาอาจแตกมีเลือดออกที่ตา ทำให้ประสาทตาเสื่อม ตามัวลงเรื่อย ๆ จนถึงขั้นตาบอดได้
- ไต อาจเกิดภาวะไตวายเรื้อรัง เนื่องจากหลอดเลือดแดงแข็ง เลือดไปเลี้ยงไตไม่พอ ซึ่งไตที่วายจะยิ่งทำให้ความโลหิตของผู้ป่วยสูงขึ้น กลายเป็นวงจรที่เลวร้าย
- หลอดเลือดแดงใหญ่และหลอดเลือดแดงส่วนปลาย หลอดเลือดแดงใหญ่เกิดภาวะหลอดเลือดแดงแข็ง ทำให้เกิดภาวะหลอดเลือดแดงใหญ่โป่งพอง และภาวะเลือดเซาะผนังหลอดเลือดแดงใหญ่ ซึ่งอาจทำให้เกิดอันตรายถึงเสียชีวิตได้ นอกจากนี้ หลอดเลือดแดงส่วนที่มาเลี้ยงขาและปลายเท้าอาจเกิดภาวะแข็งตัวและตีบได้ (โดยเฉพาะอย่างยิ่งในผู้ป่วยที่มีการสูบบุหรี่ร่วมด้วย) ทำให้เลือดไปเลี้ยงที่ขาและปลายเท้าได้น้อย อาจเป็นตะคริวบ่อย หรือปวดน่องขณะเดินมาก ๆ หากหลอดเลือดแดงเกิดการอุดตันก็อาจทำให้เนื้อเยื่อบริเวณนั้นขาดเลือดจนกลายเป็นเนื้อตายเน่า (Gangrene) ได้
อย่างไรก็ตาม การวัดค่าความดันไม่ได้วัดเพียงครั้งเดียวและจะวินิจฉัยได้ว่าความดันโลหิตของเรานั้นปกติหรือผิดปกติ เพราะแพทย์จะต้องทำการซักประวัติ รวมไปถึงวัดความดันโลหิตอย่างน้อย 3 ครั้ง ในช่วงเวลาที่ต่างกัน เพื่อให้ทราบค่าเฉลี่ยความดันเลือดที่จริงที่สุด ทว่าสำหรับคนที่มีอาการผิดปกติ เช่น วูบบ่อย หรือมีอาการเวียนหัว ปวดหัวบ่อย เหนื่อยง่ายผิดปกติ จะลองเช็กอาการด้วยตัวเองเบื้องต้นก่อนก็ได้ หากพบว่ามีความเสี่ยงเป็นโรคความดันโลหิตสูงหรือความดันโลหิตต่ำก็ควรพบแพทย์โดยเร็วที่สุด
Cr. Kapook.com, Pobpad.com, Harrmor.com, medthai.com
หน้าแรก
สินค้า โปร-เอ็กบี Pro-xB คนนอนไม่หลับ ภูมิคุ้มกันน้อย เส้นเลือดตีบ
บทความอื่นๆ
4 ไขมันในเลือด สำคัญต้องรู้! Cholesterol, Triglyceride, HDL, LDL
ยาลดไขมันมีประโยชน์ แต่โทษก็มหันต์ ถ้ารู้จักการใช้ไม่ดีพอ
ความดันต่ำ เกิดได้อย่างไร?
โปรเอ็กตรอนสโตร์ ProeXtron Store
Call Center คลิ๊กเลย!
อีเมล : proextron@gmail.com
TOP เลื่อนขึ้นบนสุด
